مقدمه

امروزه سرمایه اجتماعی همپای سرمایه­های اقتصادی، انسانی و طبیعی نقش مهمی در رشد و پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. پژوهش­ها حاکی از آن است که در جوامعِ با سطح بالای سرمایه اجتماعی، برخی از نابسامانی­ها و آسیب‌های اجتماعی کاهش چشمگیر داشته و در عین حال پیشرفت و توسعه جامعه رشد قابل ملاحظه­ای داشته است. سرمایه اجتماعی را می‌توان حاکم بر کلیة ارتباطات دانست، طوری‌که بر کنش­ها و واکنش­های افراد جامعه تأثیرگذار است. بر این اساس، پیوندها و ارتباطات میان اعضای یک شبکه را که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضا می­شود، سرمایه اجتماعی تعریف کرده­اند (معمارزاده و همکاران، 1388)؛ به عبارت دیگر، هنگامی که سخن از ارتباطات انسانی به میان می­آید، به تبع آن سرمایه اجتماعی نیز مطرح خواهد شد و از آنجایی که اولین روابط انسانی در خانواده شکل می­گیرد، نقش خانواده در شکل­گیری رفتار فرزندان، اصلی پذیرفته‌شده و غیرقابل انکار است. کودک در خانواده ضمن جامعه‌پذیر شدن، رفتارها و عادات خاصی را اتخاذ نموده و در خود نهادینه می­سازد. به همین دلیل خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی همواره مورد توجه صاحبنظران بوده است، طوری‌که خانواده را به عنوان منبع اصلی تجمع و انتقال سرمایه اجتماعی دانسته­اند (بوردیو[1]، 1993: نقل در روحانی،1390).

رابطه متقابل نوجوانان و والدین­، میزان علاقه­ و صمیمت بین نوجوانان و والدین و کیفیت رابطه بین آن­ها­ به عنوان شاخص­های سرمایه اجتماعی محسوب می­شود. از آنجا که سرمایه اجتماعی با فراهم کردن منابع لازم، وقوع کنشی مشخص را امکان‌پذیر می­سازد (کلمن[2]، 1377)، می­توان در شکل‌گیری رفتاری خاص آن را مد نظر قرار داد. به این ترتیب، سرمایه اجتماعیِ خانواده را می­توان زیرساختی در جهت ایجاد عادات کودکان به شمار آورد. از آنجا که خواندن را یکی از عادات و رفتارهای متأثر از فضا و فرهنگ حاکم بر خانواده برشمرده­اند، می­توان گفت خانواده در شکل‌دهی رفتار خواندن فرزندان، نقشی اساسی ایفا می­نماید. هم راستا با تلاش­های بسیاری که در جهت نهادینه‌سازی رفتار و عادات خواندن در خانواده شکل گرفته است، توجه به سرمایه اجتماعی خانواده و نقش آن بر عادات خواندن فرزندان قابل تأمل است. ساختار خانواده در بازتولید نیروی انسانی، تامین نیازهای عاطفی و سلامت روانی، ارتقای ظرفیت تحمل و مدارا، تامین یکپارچگی اجتماعی از طریق جامعه­پذیری و تربیت فرزندان و ارائه الگوها و هنجارهای اخلاقی و رفتاری نقش سازنده‌ای ایفا می­کند. همچنین آماده ساختن فرزندان برای پذیرفتن نقش­های متعدد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی، زیست محیطی، خانوادگی، دینی و در نهایت نقش اجتماعی از کارکردهای خانواده محسوب می­شوند. تمام موارد فوق تضمین‌کننده نقش اجتماعی خانواده و رابطه آن با سرمایه اجتماعی است (روحانی، 1390). در حقیقت سرمایه اجتماعی در بطن روابط متقابل اعضای خانواده نهفته است و عاملی در جهت رشد و پیشرفت اجتماعی و ارتقای سرمایه انسانی فرزندان است.

کلمن در تعریف سرمایه اجتماعی مرتبط با خانواده، به روابط اجتماعی درون و بیرون خانواده اشاره دارد؛ به این صورت که سرمایه اجتماعی در درون خانواده، در روابط بین اعضای خانواده به خصوص بین والدین و فرزندان تجلی پیدا می­کند و سرمایه اجتماعی بیرون خانواده با شبکه اجتماعی خانواده در اجتماع و رابطه آن با سایر نهادهای اجتماعی ارتباط دارد (کلمن، 1988: نقل در مهدوی و ظهیری،1390 ). سرمایه­ اجتماعی خانواده در تقسیم‌بندی جزئی‌تری به چهار گروه سرمایه اجتماعیِ ساختاریِ درون و بیرون خانواده و سرمایه اجتماعیِ شناختیِ درون و بیرون خانواده تقسیم شده است. سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده، به جنبه­های قابل رؤیتی که در روابط غیررسمی و چهره به چهره درون خانواده وجود دارد، اشاره می‌کندکه شامل مؤلفه­های تعاملات بین اعضای خانواده، تعداد فرزندان، حضور والدین در خانه و اشتغال پدر و مادر است. سرمایه اجتماعی که برای رشد و پیشرفت نوجوانان مهم است، منحصراً در محدودة خانواده جای ندارد، بلکه می­توان آن را در بیرون خانواده، در روابط اجتماعی والدین و در (شبکه) ارتباطات پدران و مادران با نهادها یافت (تاجبخش، 1385). در حقیقت روابط عینی و پیوندهای خارج از خانه، سرمایه اجتماعیِ ساختاریِ بیرون خانواده محسوب می­شود و شامل مؤلفه­های تحرّک و جابه‌جایی مکانی (جابه‌جایی خانه، جابه‌جایی مدرسه)، ارتباطات اجتماعی (رفت و آمد خانوادگی، عضویت فرد و والدین در نهادها و انجمن­ها)، و فروبستگی بین نسلی است (غلامی کوتنایی و قربان نژاد شهرودی، 1393). تجلیات انتزاعی­تر سرمایه اجتماعی از قبیل حمایت، روابط متقابل، اعتماد، هنجارها و ارزش­ها در درون خانواده سرمایه اجتماعیِ شناختیِ درون خانواده محسوب می­شود و شامل مؤلفه­های سطح انتظارات والدین، آگاهی والدین، صمیمیت بین اعضای خانواده، اعتماد درون خانواده و حمایت خانواده است. در نهایت، سرمایه اجتماعیِ شناختیِ بیرون خانواده به اعتماد بیرون خانواده (تعمیم یافته)، همکاری و حمایت اجتماعی مربوط می­شود (علیوردی‌نیا، شارع‌پور و ورمزیار، 1387). به‌طورکلی،‌ مؤلفه‌هایی که از مجموع تعاریف و نظریات ذکر شده به عنوان شاخص‌های سرمایه اجتماعی خانواده مطرح شد، شامل تعاملات بین اعضای خانواده، تعداد فرزندان، حضور والدین در خانه و اشتغال پدر و مادر، ارتباطات اجتماعی، سطح انتظارات والدین، آگاهی والدین، صمیمیت بین اعضای خانواده، اعتماد درون خانواده، حمایت خانواده، همکاری و حمایت اجتماعی و استفاده از منابع و منافع مشترک آن است که در چهار بُعد سرمایه اجتماعی شامل: سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده، ساختاری بیرون خانواده، شناختی درون خانواده و شناختی بیرون خانواده متجلی گشته است.

مفهوم سرمایه اجتماعی در دهه اخیر به طور فزاینده­ای مرکز توجه پژوهشگران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی قرار گرفته است و از جنبه­های گوناگون بدان پرداخته شده است. از سوی دیگر، سرمایه اجتماعی خانواده نیز موضوعی بوده است که از نقطه نظر کارشناسان مسائل تربیتی مغفول نمانده است، هرچند کمتر پژوهشی به پیوند سرمایه اجتماعی خانواده با موضوعات حوزه کتابداری و اطلاع رسانی پرداخته است. در ادامه برخی از مهم­ترین پژوهش‌های مرتبط با سرمایه اجتماعی خانواده و فرزندان را معرفی می­نماییم. تحلیل نتایج حاصل از پژوهش سامر[3] و همکاران (2016) نشان داد سطح ارتباط و اعتماد والدین، ایجاد مشارکت در خانواده و متعهد بودن والدین در قبال آموزش فرزندان می­توانند از جمله عواملی باشند که سرمایه اجتماعی خانواده را گسترش بخشیده و باعث بهبود رسیدگی و توجه به فرزندان گردند. مطالعات پژوهشگران اثبات نموده است که سرمایه اجتماعی خانواده بر موفقیت فرزندان تأثیرگذار است. وو، تسانگ و مینگ[4] (2014) در مطالعة خود بر یک نمونة 806 نفری از کودکان چینی، به بررسی این موضوع پرداختند که چگونه سرمایه اجتماعی و حمایت خانواده بر موفقیت تحصیلی کودکان اثرگذار است. دافر، پارسل و تروتمن[5] (2013) به این موضوع پرداختند که سرمایه اجتماعی فرزندان از محیط مدرسه و خانواده ناشی می­شود و سرمایة اتخاذ شده از هر دو بافت، دستاوردهایی به دنبال خواهد داشت. نتایج پژوهش آنان نشان داد که سرمایه اجتماعی خانواده دارای قدرت و نفوذ بیشتری نسبت به سرمایه اجتماعی اتخاذ شده از محیط مدرسه است. لائو و لی[6] (2011) به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و سرمایه اجتماعی مدرسه با سلامت ذهنی کودک پرداختند. نتایج بررسی پرسشنامه‌های گردآوری شده از 1306 کودک کلاس ششم ابتدایی و والدین آن­ها نشان داد پیوندی بین درک کودک از تعاملات با والدین، همکلاسی­ها و معلمان و سلامت ذهنیِ او وجود دارد.

پژوهش گویت و کونچاس[7] (2002) با هدف بررسی تأثیر سرمایه اجتماعیِ خانوادگی بر عادات خواندن دو گروه از مهاجرین ویتنامی و مکزیکی به آمریکا، مستقیماً به رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و خواندن فرزندان پرداخت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد دانش آموزان ویتنامی بیش از دانش آموزان مکزیکی مطالعه می‌کنند؛ زیرا آنان رابطة حمایتی و پیوستگی بیشتری با معلمانشان دارند، بنابراین می­توان گفت عادات خانواده برای توضیح رفتار خواندن فرزندان کفایت نمی­کند و این رفتار تحت تأثیر عوامل دیگر از جمله سرمایه اجتماعی و تعاملات در مدرسه است. نقش شرایط شغلی پدر و مادر در شکل‌دهیِ سرمایة اجتماعی فرزندان، در مطالعه پارسل و مناگان[8] (1994) مورد بررسی قرار گرفت. این مطالعه که بر دستاوردهای شناختی و اجتماعی کودکان 3 تا 6 ساله صورت گرفته است، نشان داد درآمد پدر در شکل دهی به سرمایه اجتماعی فرزند نقش مثبتی دارد، در حالی‌که اشتغال مادر در سال­های اولیة کودکی بر این نوع سرمایه اثری منفی بر جای خواهد گذاشت.

متون و پژوهش­های حوزه سرمایه اجتماعی خانواده در داخل کشور به معضلات اجتماعی و نیز نقش آن در مسائل تحصیلی پرداخته است. از جمله این مطالعات، پژوهش غلامی کوتنایی و قربان نژاد شهرودی (1393) است که به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده و اعتیاد به مواد مخدر جوانان شهرستان قائم شهر پرداختند. یافته­های تحقیق حاکی از آن بود که بین سرمایه اجتماعی خانواده و ابعاد آن با اعتیاد به مواد مخدر رابطه معناداری وجود دارد و در بین ابعاد سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده بیشترین قدرت را داشته و به عبارتی قوی‌ترین پیش‌بینی‌کنندة رفتار اعتیاد به مواد مخدر در بین جوانان بوده است. نازک تبار و ویسی (1393) در فراتحلیل یافته­های پژوهش­های انجام گرفته در حوزه سرمایه اجتماعیِ خانواده به این نتیجه دست یافتند که از میان ابعاد متغیرِ سرمایه اجتماعی، ارتباط با اقوام، خویشاوندان و همسایگان و ارتباط با اولیا و مربیان مدرسه و متغیر موفقیت تحصیلی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و نیز ارتباط­های برون خانوادگی (میزان حضور در مراسم گروهی و مذهبی) بر موفقیت تحصیلی تأثیر معنادار دارد. علیوردی‌نیا، شارع‌پور و ورمزیار (1387) در پژوهش خود به بررسی رابطة سرمایة اجتماعیِ خانواده و بزهکاریِ نوجوانان دختر و پسر پرداخته‌اند. یافته­های تحقیق حاکی از آن است که سرمایه اجتماعیِ شناختیِ درون خانواده در بین پاسخگویان پسر بیشترین قدرت تبیین‌کنندگیِ بزهکاری را داشته است، در صورتی که سرمایه اجتماعیِ ساختاریِ درون خانواده، بیشترین قدرت تبیین‌کنندگی بزهکاری را در بین پاسخگویان دختر نشان داده است. همچنین در بین مؤلفه­های سرمایه اجتماعی خانواده، صمیمیت اعضای خانواده و حمایت اجتماعی، رابطه معناداری با بزهکاری پسران داشته است، در حالی که در بین پاسخگویان دختر، آگاهی والدین و عضویت آنان در نهادهای اجتماعی با رفتارهای بزهکارانه رابطة معناداری را نشان داده­اند.

به طور کلی، نتایج مرور پیشینه نشان می­دهد، برخلاف توجه به سرمایه اجتماعی در کلیه حوزه­ها، هنوز پژوهشی در زمینه سرمایه اجتماعی و رابطه آن با خواندن فرزندان صورت نگرفته است. با توجه به آنچه ذکر شد هدف این پژوهش، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی خانواده با رفتار خواندن فرزندان است. در این راستا پژوهش درصدد بررسی فرضیه­های زیر است:

1. سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده با میزان خواندن فرزندان رابطه دارد.
2. سرمایه اجتماعی ساختاری بیرون خانواده با میزان خواندن فرزندان رابطه دارد.
3. سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده با میزان خواندن فرزندان رابطه دارد.
4. سرمایه اجتماعی شناختی بیرون از خانواده با میزان خواندن فرزندان رابطه دارد.

روش پژوهش

روش این پژوهش توصیفی و پیمایشی، و جامعه آماری شامل والدین دانش‌آموزان مدارس غیر انتفاعی متوسطة اول فولادشهر (استان اصفهان) است. براساس جدول مورگان، نمونه 300 نفری به روش نمونه‌گیری تصادفی تعیین شد که در نهایت 274 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه محقق‌ساخته بر مبنای پرسشنامة استفاده شده در پژوهش غلامی کوتنایی و قربان نژاد شهرودی (1393) که شامل 34 گویه است، استفاده شد. گزینه­های هر گویه بر روی طیف لیکرت توزیع و نمره مؤلفه­های مقیاس محاسبه گردید و روایی پرسشنامه با استفاده از نظر کارشناسان مورد بررسی و تایید قرارگرفت. برای تعیین پایاییِ پرسشنامه نیز ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید که نشانگر انسجام درونی و همسازی داخل گویه­ها بود. متغیرهای مستقل این تحقیق، «سرمایه ساختاری درون خانواده، سرمایه ساختاری بیرون خانواده، سرمایه شناختی درون خانواده و سرمایه شناختی بیرون از خانواده» و متغیر وابسته، «میزان خواندن در نوجوانان» است. در نهایت داده­ها با استفاده از نرم افزار SPSS در سطح آمار توصیفی (توزیع فراوانی) و آمار استنباطی (آزمون همبستگی اسپیرمن) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته­ها

تحلیل جمعیت‌شناختیِ نمونة مورد پژوهش نشان داد شرکت‌کنندگان در این پژوهش را 171 نفر زن (62.4 درصد) و 103 نفر مرد (3.6 درصد) تشکیل می­دادند. 0.7 درصد در گروه سنی 30-20 سال، 42.3 درصد در گروه سنی 40-30 سال، 50.4 درصد در گروه سنی50-40 سال و 6.6 درصد در گروه سنی 60-50 سال بودند. توزیع نمونه برحسب میزان تحصیلات درشکل 1 نمایش داده شده است:

شکل 1. توزیع فراوانی میزان تحصیلات شرکت کنندگان

توصیف متغیرهای اصلی تحقیق نشان می­دهد که در گویة مربوط به سرمایه اجتماعیِ ساختاریِ درون خانواده، نمره آزمون لیکرت 3.86 از 5 به دست آمد. بنابراین می­توان گفت سطح سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده از حد متوسط بیشتر است. در رابطه با این گویه، بیشترین نمره لیکرت مربوط به صرف شام در داخل منزل با 1.09 درصد خیلی کم و86.86 خیلی زیاد گزارش شده است. در گویة مربوط به سرمایه اجتماعیِ ساختاریِ بیرون از خانواده، نمرةحاصل از آزمون لیکرت 3.51 از 5 است که نشان دهنده سطح نسبتاً مطلوبی از این نوع سرمایه در خانواده است. در مؤلفه­های مرتبط با این گویه، 1.48 درصد از پاسخگویان خیلی کم و 34.44 درصد از پاسخگویان خیلی زیاد، بیشترین درصد فراوانی را در ارتباط با شرکت والدین در جلسات (فرهنگی، اجتماعی و...) گزارش دادند. در گویة مربوط به سرمایه شناختیِ بیرون از خانواده، با توجه به این‌که نمره آزمون لیکرت 4.04 از 5 به دست آمد، قابل استنباط است که سرمایه شناختی بیرون از خانواده در سطح بسیار مطلوبی قرار دارد. در این بعد از سرمایة شناختی نیز6.98 درصد از پاسخگویان خیلی کم و 47.79 درصد از پاسخگویان خیلی زیاد، بیشترین درصد فراوانی اعتماد به خویشاوندان برای سپردن کلید خانه به آن­ها را گزارش دادند. چهارمین متغیر مورد بررسی پژوهش، متغیر سرمایة اجتماعیِ شناختیِ درون خانواده است که نمره کلی آزمون لیکرت در این بعد برابر با 4.335 بود. در این بعد از سرمایه اجتماعی 2.55 درصد پاسخگویان خیلی کم، 0.36درصد پاسخگویان کم، 1.45 درصد پاسخگویان تا حدودی، 23.72 درصد زیاد و71.16 درصد خیلی زیاد به انتظارات والدین از فرزندان در رابطه با انجام ندادن برخی از رفتارهایی که به سلامت خود و جامعه ضرر می­رساند (مثل مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر و ...) گزارش نمودند. در رابطه با همین متغیر، گویة اعتماد به برادر و خواهر با نمره لیکرت 3.86 کمترین نمره را به خود اختصاص داد.

به منظور تعیین رابطه بین متغیر خواندن با مؤلفه­های سرمایه اجتماعی خانواده، از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شد. جدول شماره 1 حاصل آزمون یاد شده است:

جدول1. ضریب همبستگی اسپیرمن

با توجه به نتیجه حاصل از آزمون همبستگی، در سطح خطای کوچکتر از 05/0 بین سرمایة اجتماعیِ ساختاریِ درون خانواده و خواندن رابطة معناداری وجود دارد (sig.=0.000). مقدار ضریب همبستگی اسپیرمن نیز برابر با 216/0 است که حاکی از رابطه­ای مثبت و معنادار بین این دو متغیر است؛ به عبارت دیگر، افزایش سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده، میزان خواندن بالایی را پیش بینی خواهد نمود. دومین متغیر مورد بررسی در پژوهش، مربوط به سرمایه اجتماعی ساختاری بیرون خانواده است که نتایج به دست آمده از ماتریسِ همبستگیِ اسپیرمن نشان داد رابطة بین متغیر سرمایة اجتماعیِ ساختاریِ بیرون خانواده و خواندن رابطه­ای مثبت و معنادار است و با افزایش سرمایه ساختاری بیرون خانواده، میزان خواندن نیز بالا خواهد بود (sig.=0.000≤0/05). در رابطه با متغیر سرمایة اجتماعیِ شناختیِ درون خانواده با توجه به نتیجه به‌دست آمده از جدول ماتریس همبستگی، با اطمینان99/0 درصد در سطح خطای کوچکتر از 01/0 بین سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده و میزان مطالعة نوجوانان، رابطة معنادار وجوددارد (sig=0/000)؛ بدین معنی که افزایش میزان سرمایه اجتماعی خانواده میزان خواندن بالایی را در نوجوانان نشان خواهد داد. در نهایت، مقدار P-value در رابطه با متغیر سرمایة اجتماعیِ شناختیِ بیرون از خانواده نشان داد که ارتباط معنادار بین سرمایه شناختی بیرون از خانواده و میزان مطالعة نوجوانان وجود ندارد (Sig=.066).

نتیجه‌گیری

سرمایة اجتماعی خانواده بر انجام برخی کنش­ها در فرزندان تأثیرگذار است. همسو با نتایج پژوهش­های وو، تسانگ و مینگ (2014) و گویت و کونچاس (2002) با توجه به نقش و اهمیت سرمایة اجتماعی خانواده به‌عنوان نخستین عامل اثرگذار بر رفتار نوجوانان از جمله میزان خواندن، این پژوهش به بررسی رابطة بین سرمایة اجتماعی خانواده و میزان خواندن نوجوانان پرداخت. تحلیل داده‌های این پژوهش نشان داد بین برخی از ابعاد سرمایة اجتماعی خانواده و دستاوردهای خواندن فرزندان رابطة معناداری وجود دارد. در بعد سرمایة اجتماعی درون خانواده در دو بخش ساختاری و شناختی با میزان خواندن نوجوانان رابطة معنادار وجود داشت، در حالی‌که در بعد سرمایة اجتماعی بیرون خانواده، تنها در بخش ساختاری رابطة معنادار با متغیر خواندن مشاهده شد. در واقع، با وجود این‌که سرمایة شناختی بیرون از خانواده در سطح مطلوبی قرار داشت، نتایج این پژوهش بیانگر این مطلب بود که بین سرمایة اجتماعیِ شناختیِ بیرون از خانواده و میزان خواندن نوجوانان ارتباط معناداری وجود ندارد. این یافته در تضاد با نتایج پژوهش گویت و کونچاس (2005) است که در بررسی تأثیر سرمایة اجتماعیِ خانوادگی بر عادات خواندن دانش‌آموزان به این نتیجه رسیدند که میزان خواندن دانش‌آموزانی که از رابطه حمایتی و پیوستگی بیشتری با معلمان­شان برخوردارند، بیش از سایر دانش‌آموزانی است که از این مؤلفه برخوردار نیستند. یکی از دلایل عدم پذیرش فرضیة مذکور را می­توان به جامعة غیربومی پژوهش ارتباط داد، به طوری که اغلب پاسخگویان از نقاط مختلف به فولادشهر مهاجرت نموده و در نتیجه، سطح بالایی از اعتماد و شناخت را با خویشاوندان، همسایگان و... نمی­توان انتظار داشت.

در ارتباط با سرمایة اجتماعیِ ساختاریِ بیرون از خانواده، نتایج به دست آمده از ماتریس همبستگی اسپیرمن نشان داد رابطة بین متغیر سرمایة ساختاریِ بیرون از خانواده و خواندن رابطه­ای مثبت و معنادار است و با بالا رفتن میزان سرمایه ساختاری بیرون خانواده، میزان خواندن نیز افزایش می­یابد. این نتایج با یافته­های پژوهش نازک تبار و ویسی(1393) که به ارتباط مثبت و معنادار متغیرهای سرمایه اجتماعی از جمله ارتباط با اقوام، خویشاوندان، همسایگان و اولیا و مربیان مدرسه با میزان موفقیت تحصیلی آنها اشاره داشته، همسو است. قابل ذکر است لائو و لی (2011) نیز به تأثیر مثبت ارتباطات کودک با همکلاسی­ها و معلمان بر میزان سلامت ذهنی او پرداخته‌اند. در واقع در بحث خواندن نوجوانان، مشارکت و ارتباط با دوستان، معلمان و سایر افراد اجتماع را می­توان عامل مؤثری بر افزایش رفتارهای مثبت خواندن کودک دانست.

سرمایة شناختیِ درون خانواده، بعد دیگری از سرمایه اجتماعی خانواده است که در این پژوهش به بررسی رابطه آن با میزان خواندن نوجوانان پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که سطح سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده در سطح بسیار مطلوبی است و نمره کسب شده در آزمون لیکرت از سایر ابعاد مورد بررسی در سطح بالاتری قرار دارد. همچنین بین سرمایه اجتماعی شناختی درون خانواده و میزان خواندن نوجوانان رابطه معناداری وجود دارد. همان طور که نتایج حاصل از پژوهش سامر و همکاران (2016) نشان داد که سطح ارتباط و اعتماد والدین، ایجاد مشارکت در خانواده و متعهد بودن والدین در میان فرزندان منجر به افزایش سرمایه اجتماعی خانواده و در نتیجه ارتقاء سطح رسیدگی و توجه به فرزندان می‌شود، نتایج پژوهش حاضر نیز نشان داد که بین «سرمایة اجتماعی درون خانواده در دو بعد شناختی و ساختاری» و میزان خواندن نوجوانان رابطة معناداری وجود دارد. تسانگ و مینگ (2014) نیز در پژوهش خود به تأثیر مثبت رابطة میان سرمایة اجتماعی و حمایت خانواده بر میزان موفقیت تحصیلی کودکان دست یافتند. همچنین غلامی و قربانی نژاد (1393) نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند، به هر میزان که سرمایة اجتماعیِ شناختیِ درون خانواده از سطح بالایی برخوردار باشد، رفتار اعتیاد به مواد مخدر در بین جوانان کاهش می‌یابد. نتایج پژوهش­ حاضر در توافق با نتایج پژوهش­های مطرح شده است. به این ترتیب همراهی و مداخلة والدین، مشارکت و متعهد بودن آنان در رابطه با رفتارهای مرتبط با خواندن فرزند را می­توان تأثیرگذار بر رفتار خواندن آنان دانست. در بخش سرمایة اجتماعیِ ساختاریِ درون خانواده نتایج پژوهش نشان داد که سطح سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده از حد متوسط بیشتر است و بین سرمایه اجتماعی ساختاری درون خانواده با میزان خواندن فرزندان ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه مذکور، همسو با نتایج پارسل و مناگان (1994) است که به بررسی نقش شرایط شغلی پدر و مادر بر دستاوردهای شناختی و اجتماعی کودکان پرداخته‌اند. علاوه بر این، لائو و لی (2011) در بخشی از پژوهش خود به پیوند میان درک کودک از تعاملات با والدین و سلامت ذهنی او اشاره نموده­اند.

با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر و نقش سرمایة اجتماعی خانواده بر ابعاد مختلف زندگی فرزندان، همچنین ضرورت و اهمیت خواندن و تأثیر آن بر پیشبرد اهداف مختلف، تقویت سرمایه اجتماعی خانواده می­تواند سبب نهادینه‌ شدن رفتار و عادات خواندن در فرزندان، و استمرار این امر در دوران بزرگسالی فرد شود.