دومین نسخه چاپی مجله فصلنامه مطالعات ادبی و فرهنگی معاصر
آیین نامه نشریات علمی مصوب اردیبهشت ۱۳۹۸
شیوه نامه ارزیابی و رتبه بندی نشریات علمی

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات30
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,825
تعداد مشاهده مقاله3,307,555
تعداد دریافت فایل اصل مقاله4,377,913
حمیدی, محمد رضا. (1401). نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن. , 5(1), 185-157. doi: doi.org/10.34785/j023.2022.008
محمد رضا حمیدی. "نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن". , 5, 1, 1401, 185-157. doi: doi.org/10.34785/j023.2022.008
حمیدی, محمد رضا. (1401). 'نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن', , 5(1), pp. 185-157. doi: doi.org/10.34785/j023.2022.008
حمیدی, محمد رضا. نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن. , 1401; 5(1): 185-157. doi: doi.org/10.34785/j023.2022.008

نقش «تعمد» در ایجاد اضطرار و پیامدهای فقهی و حقوقی آن

مطالعات تطبیقی فقه و اصول مذاهب
مقاله 7، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8، فروردین 1401، صفحه 185-157    اصل مقاله (1.03 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): doi.org/10.34785/j023.2022.008
نویسنده
محمد رضا حمیدی*
استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
چکیده
در فقه و حقوق کیفری، اضطرار را ازجمله علل موجه‌ی جرم به‌شمار آورده‌اند که بر مبنای آن، فرد مضطر در برابر اقدامات خود مسئولیت کیفری نخواهد داشت. در عین حال در مواردی که بتوان عنصر «تعمد» را در پیدایش حالت اضطرار دخیل دانست، سلب مسئولیت کیفری رخ نخواهد داد. تعیین گستره‌ی معنایی «تعمد» از موارد اختلافی میان صاحب‌نظران کیفری است؛ در قرآن کریم، این مسئله در آیات پنج‌گانه‌ی اضطرار مورد اشاره قرار گرفته‌ و مفسران و فقهای مذاهب اسلامی کوشیده‌اند اجمال معنایی واژگان این آیات را با توجه به قواعد مربوطه برطرف نمایند؛ مباحث فقهی در این زمینه نیز به‌شدت متأثر از آیات یاد شده بوده و به‌نوعی تفسیری فقهی از آیات اضطرار هستند. در این نوشتار، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، ضمن تبیین مبانی آراء فقها و مفسران، راه‌حلی برای رفع ابهام یاد شده ارائه شده است. بدین بیان که قیود آیات اضطرار دارای هم‌پوشانی معنایی بوده و می‌بایست قدر مشترک و متیقن از همه‌ی آن‌ها به‌عنوان یک مقیِد کلی برای حکم رافعیت اضطرار در نظر گرفته شود. لذا تنها ایجاد اضطرار به‌قصد ارتکاب فعل حرام یا با علم به ناگزیری از ارتکاب آن را می‌توان تعمد در ایجاد اضطرار دانست که در این حالات، مسئولیت کیفری همچنان باقی خواهد ماند.
کلیدواژه‌ها
اضطرار؛ مسئولیت کیفری؛ گناه؛ تعمد
مراجع
  • ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على (1422ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • ابن فارس، ابوالحسین (1404ق)، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  • ابن منظور، ابوالفضل (1414 ‍ق)، لسان العرب، چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  • ابن‏عربى، محمد (1408ق)، احکام القرآن، بیروت: دار الجیل.
  • ابن‏کثیر، اسماعیل (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابوحیان، محمد (1420 ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
  • ابوزهره، محمد (بی‌تا) زهرة التفاسیر، بیروت:  دار الفکر.
  • ابیارى، ابراهیم (1405ق)، الموسوعة القرآنیة، مصر: سجل العرب.
  • اردبیلى، احمد بن محمد (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
  • اسماعیل پور، عیسی؛ یعقوبی، تقی؛ اسماعیل پور، مجتبی (1398)، مفهوم ومصادیق اضطرار در حقوق بین المللی کیفری، دومین کنفرانس ملی واولین کنفرانس بین‌المللی حقوق وعلوم سیاسی.
  • اشعرى، احمد (1408 ق)، النوادر، قم: مدرسه امام مهدى (عج).
  • انصارى، مرتضی (1415ق)، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • بحرانى، محمد (1415ق)، سند العروة الوثقى کتاب الطهارة، قم: انتشارات صحفى.
  • بلاغى، محمد جواد (بی‌تا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: وجدانى.
  • جرجانى، ابوالفتح بن مخدوم (1362)، تفسیرشاهى اوآیات الأحکام جرجانى، تهران: نشرنوید.
  • جعفرپور جمشید و حسین زاده، لیلا (1385 ش)، بررسی اضطرار در حقوق کیفری ایران با توجه به دیدگاه امام خمینی، فصلنامه متین، 33، صص 41 -62.
  • جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1397)، ترمینولوژی علم حقوق، چ30، تهران: گنج دانش.
  • حر عاملى، محمد (1418ق)، تکملةالوسائل (الفصول المهمة فی أصول الأئمة)، قم: مؤسسه معارف اسلامى امام رضا (ع).
  • حکیم، سید محسن طباطبایى (1410ق)، منهاج الصالحین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  • حلّى، حسن (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
  • حلّى، مقداد فاضل (1425ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوى.
  • حلّى، یحیى بن سعید (1405 ‍ق)، الجامع للشرائع، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
  • حلّى، نجم الدین (1418 ق )، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم: مؤسسه المطبوعات الدینیة.
  • حیدرى، على نقى (1412ق)، اصول الاستنباط، قم: لجنه الاداره الحوزه.
  • خمینی، سید روح الله (1415ق)، المکاسب المحرمة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
  • خوانسارى، سید احمد (1405 ‍ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • خویى، سید ابو القاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم.
  • روحانی، سید صادق (1412ق)، فقه الصادق علیه السلام، قم: دار الکتاب.
  • ریاض حمد، وفا (1433ق)، قاعدتا الرخص لا تناط بالمعاصی ولا بالشک، غزه: کلیة الشریعة والقانون بالجامعة الإسلامیة و تطبیقاتهما الفقهیة.
  • زحیلى، وهبه (1411 ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دارالفکر.
  • زراعت، عباس (1381)، قاعده اضطرار در حقوق کیفری، بخش دوم، مجله دادرسی، شماره 33، 45 -50،
  • زمخشرى، محمود (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب، چاپ سوم.
  • سایس، محمد على (1423 ق)، تفسیر آیات الأحکام، بیروت: المکتبة العصریة.
  • سبزوارى، سید عبد الأعلى (بی‌تا)، جامع الأحکام الشرعیة،چ3، قم: مؤسسه المنار.
  • سعدى، ابوجیب (1408ق) القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق: دارالفکر‍.
  • سید مرتضى، (1405ق)، رسائل الشریف المرتضى، قم: دار القرآن الکریم.
  • سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1404 ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى آیت الله مرعشى نجفى.
  • سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (2007م) الاکلیل فى استنباط التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة
  • شافعى، محمد بن ادریس (1412 ق)، احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • شاهرودی، سید محمود (1426 ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت.
  • شرارة، عبدالجبار احمد ( 1418ق) نظریه نفی الضرر فی فقه الاسلامی المقارن، تهران: رابطه الثقافه و العلاقات الاسلامی.
  • شنقیطى، محمد امین (1427 ق)، أضواء البیان فى إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
  • شهید اول، محمد (1410 ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث الإسلامیة.
  • شهیدثانى، زین الدین (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  • صادقى تهرانى (1406ق)، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامىچاپ دوم.
  • صدوق، محمّد (1386 ق)، علل الشرائع، قم: کتابفروشى داورى.
  • طالقانى، محمود (1362)، پرتوى از قرآن، چ4، تهران: شرکت سهامى
  • طاهرى، حبیب الله (1418ق) حقوق مدنى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طباطبایى قمى (1371)، تقى، آراؤنا فی أصول الفقه، قم: محلاتی.
  • طباطبایى، سید محمد سعید (1415ق)، منهاج الصالحین، بیروت: دار الصفوة:
  • طباطبایى، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • طبرانى، سلیمان بن احمد(2008 م)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اردن: دار الکتاب الثقافی
  • طبرى، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  • طوسی، محمد (1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ــــــــ (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء تراث العربی.
  • عاملى، سید محمد حسین (1427ق)، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، چ4، قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
  • عظیمی شوشتری، عباسعلی (1387)، «اضطرار و آثار آن در مسئولیت بین المللی دولت از منظر حقوق بین الملل و فقه اسلامی» مجله حکومت اسلامی، سال سیزدهم، شماره چهار.
  • عمیدى، سید عمید الدین (1416ق)، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق.)، التفسیر الکبیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • فیض کاشانى، محمد (یی­تا)، مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى.
  • قرائتى، محسن (1388 ش)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.
  • قرطبى، محمد بن احمد (1364 ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: نشر ناصر خسرو.
  • قندهارى، محمد (1424 ‍ق)، الفقه و مسائل طبیة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  • کاشانى، رضا (1410ق) کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • کاظمی، فاضل (بی‌تا)، مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، بی­جا.
  • کلینى، محمد (1407ق)، الکافی، چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامی.
  • کیاهراسى، على (1422ق.)، احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • گلدوزیان، ایرج (1399)، حقوق جزای عمومی ایران (با ویرایش و افزوده‌ای ق.م.ا 1392 با اصلاحات قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399)، تهران: نشر دانشگاه تهران (نسخه الکترونیک).
  • گنابادی، على ‏شاه، سلطان محمد (1372)، متن و ترجمه فارسى تفسیر شریف بیان السعادة فى مقامات العبادة، تصحیح محمد رضا خانی، تهران: سر الاسرار.
  • ماتریدى، محمد (1426ق)، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • محقق داماد، سید مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، چ12، تهران: نشر علوم اسلامی.
  • مشکینى، میرزا على (بی‌تا)، مصطلحات الفقه، (نرم افزار فقه اهل­البیت علیهم السلام).
  • مکارم شیرازى، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، چ10، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • منسوب به امام رضا، على بن موسى علیهما السلام (1406 ‍ق)، فقه الرضا، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • میرمحمد صادقی، حسین (1383)، «اکراه و اضطرار در اساس­نامه دادگاه کیفری بین المللی»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 46 ص 68 تا 76.
  • نجفى (صاحب جواهر)، محمدحسن (1404 ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی.
  • نوربها، رضا (1381ش)، زمینه­ی حقوق جزای عمومی، تهران: نشر دادآفرین.
  • واسطى، سید محمد مرتضى (1414 ‍ق) تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  • وجدانى، قدرت الله (1426ق)، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم: انتشارات سماء قلم.
  • همدانى، رضا، (1416ق) مصباح الفقیه، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 206
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 132


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب