
تعداد نشریات | 31 |
تعداد شمارهها | 334 |
تعداد مقالات | 3,274 |
تعداد مشاهده مقاله | 4,073,598 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 4,879,387 |
شرۆڤەیەکی فەلسەفیی 'تەنگەژەی خراپە' لە 'مەم و زین'ی ئەحمەدی خانیدا | ||
پژوهشنامه ادبیات کردی | ||
مقاله 9، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 18، آذر 1403، صفحه 175-202 اصل مقاله (507.56 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jokl.2024.140737.1359 | ||
نویسنده | ||
نەوزاد حەمە فەرەج* | ||
دەستەی کوردستانی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجی، سلێمانی، عێراق | ||
چکیده | ||
ئەم توێژینەوەیه ناکۆکی نێوان چاکە و خراپە له چیرۆکی «مەم و زین»دا لێکئهداتهوه. چیرۆکەکە فۆرمێکە کە پرسێکی بوونەکی و تەنگەژەیەکی میتافیزیکی- تیۆلۆجی (ناکۆکیی «خراپە و چاکە»)، دیاری دەکات که وهک ڕەهەندێکی فەلسەفی پێشتر بایەخی ئەوتۆی پێنەدراوە و چەمک و بابەتە سەرەکییەکانی لە سۆنگەی تیۆلۆجیا و گروپە کەلامی و فەلسەفییەکان شرۆڤە نەکراون؛ چونکە خوێندنەوەکانی پێشوو جەختیان لە ڕەهەندێکی دەقەکە، وەک ناسیۆنالیزم، کوردایەتی، تەسەوف یان ڕۆمانسییەت و ئەدەبی فۆلکلۆر کردووە. لەم توێژینەوەدا هەوڵێکی فەلسەفی بۆ جەختکردنەوە لەوەی کە مەم و زین، نەک هەر چیرۆکێکی خۆشەویستییە، بەڵکوو لە ناوەڕۆکدا وێناکردنی تەنگەژەیەکی بوونەکییە لە بەرگی ململانێی چاکە لەگەڵ خراپەدا. خۆشەویستییە تراجیدییەکە، دیوی دەرەوەی تەنگەژەکەیە؛ بۆیە دەقەکە وەک وەڵامدەری پرسگەلێکی دێرینی فەلسەفە و خواناسی مامەڵەی لەگەڵدا کراوە. ئایا خراپە هەیە و چۆن ڕێگەی پێدەدرێت لە جیهاندا زاڵ بێت؟ وەڵامی هەڵێنجراو لە دەقەکە ئەوەیە هەبوونی خراپ (ئیبلیس) پێشمەرجێکی بوونەکیی چاکە (خوا)یە. ئەم بیرکردنەوەیە، هزری گێڕەڕەوەی سەربوردەی مەم و زین، دەخاتە سەر دووڕیانێک تەنگەژاوی و دەبێتە ململانێیەکی ئاگامەندانە. | ||
کلیدواژهها | ||
تەنگەژە؛ خراپە؛ چاکە؛ ململانێ؛ پێکەوەسازان؛ مەم و زین | ||
مراجع | ||
کوردی:
بایراقدار، محەمەد. ٢٠٠٩. ئیدریسی بدلیسی. هەولێر: ئاراس.
بەتلیسی، ئیدریس. ٢٠٢٣. الإباء عن مواقع الوباء . یەکەی دەستنووس و سامانی کولتووری زانکۆی گەشەپیدانی مرۆیی.
خانی، ئەحمەد. ٢٠٢٢. مەم و زین. بەرلین- سلێمانی: ئینستیووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
دۆست، جان. ٢٠١٧. میرنامە. تاران: غەزەلنووس.
ڕایلی، ڕۆبەرت. ٢٠١٥. داخستنی عەقڵی موسڵمان: چۆن خۆکوشتنێکی عەقڵی قەیرانی ئیسلامگەرایی مۆدێرنی دروستکرد؟ غەزەلنووس.
سەجادی، عەلائەددین. ١٩٥٢(١٩٦٠). مێژووی ئەدەبی کوردی. بەغدا: چاپخانەی معآرف.
شاکەلی، فەرهاد. ٢٠١٠. کە بازنە و لاکێشەکان هەڵدەوەشێنەوە: ئاخاوتەی سیاسی و فەرهەنگی کورد؛ دوێنێ و ئەمڕۆ. هەولێر: دەزگاری ئاراس.
___ ٢٠١٩. ناسیۆنالیزمی کوردی لە مەم و زینی ئەحمەدی خانیدا. خانهی موکریانی.
شوکری رشید، جیهاد. ٢٠١٩. "بازتاب اندیشه های فلسفی افلوطین در مثنوی مم و زین." گۆڤارا زانستێن مرۆڤایەتی یا زانکۆیا زاخۆ، ١ ٣: ٧٨-٩٦.
فازیل عومەر، فەریاد. ٢٠٢٢. "پێشەکی." مەم و زین، ئەحمەدێ خانی، VII-XXV. بەرلین- سلێمانی: ئینیستووتی خوێندنی کوردی بەرلین.
قزڵجی، حەسەن. ٢٠١٧. حەسەن قزڵجی: چیرۆکنووس، رەخنەگر. هەولێر: چاپخانەی رۆژهەڵات.
مامۆستا جەعفەر. ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. دەزگای چاپ وپەخشی حەمدی.
___ ٢٠٠٩. مێژووی بیری کوردی. سلێمانی: مەکتەبی بیروهۆشیاری (ی.ن.ک).
مستەفا رەسووڵ، عزەدین. ٢٠٠٨. ئەحمەدی خانی: شاعیر وبیرمەند، فەیلەسووف و سۆفی. فاروقی مەلا مستەفا.
موکریانی، هێمن. ٣ ٢٠١. "پێشەکی توحفەی موزەفەریییە." تألیف توحفەی موزەفەریییە، بقلم ئۆسکامر مان. هەولێر: ئاراس.
میراودەلی، کەمال. ٢٠٠٧. مەم و زینی'ی خانی. سلێمانی: چ رەنج.
مەلاکەریم، محەمەد. ١٩٩٩ . لەپێناوی راستی و کورد و خانیدا. دەزگای ئاراس .
نەبەز، جەمال. ٢٠٠٢. بیری نەتەوەیی کوردی. کۆبەرهەم-٢-١٩٨٤. ئەورپا.
هێرش. ١٩٩٩. "رێبازی فکری و شێوازی شیعری لە مەم و زینی خانی دا." گۆڤاری گزینگ ژمارە ٩ ٣٢-٣٦.
وەلی، عەباس. 2023. ژنەفتن. 2 8. https://jineftin.krd/2023/02/08/ئێمە-وئەحمەدی-خانی.
وەهبی، تۆفیق. ٢٠٢٢. تۆفیق وەهبی: سەرجەمی بەرهەم. تاران: بنکەی ژین و جەمال عیرفان.
عەرەبی:
إقبال، محمد. ١٩٨٩. تطور الفکر الفلسفی فی إیران: إسهام فی تأریخ الفلسفة الإسلامیة. الدار الفنیة.
أورفوا، دومینیک. ٢٠١٠. تاریخ الفکر العربی والإسلامی. المکتبة الشرقیة. لبنان.
بن خلدون، عبدالرحمن. ٢٠٠٠. مقدمة إبن خلدون. بیروت : دار صادر.
بیار فیرنان، جابن. ١٩٨٧. اصول الفکر الیونانی. بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر.
چلبی، أولیا. ٢٠٠٨. رحلة أولیا چلبی فی کوردستان عام ١٦٥٥ . دهوک: مطبعة خانی.
الحریثی، القاضی أحمد. ٢٠١١. المعتزلة والاحکام العقلیة ومبادیء القانون الطبیعی. بیروت: الوراق .
خانی، بشیر اسکندر. ٢٠٠٨. قیام النظام الإماراتی فی کردستان و سقوطه مابین منتصف القرن العاشر ومنتصف القرن التاسع العشر(نبذة تأریخیة عن اهمیته السیاسیة وإرثه الثقافی . بنکەی ژین.
عزالدین الراوی، عبدالستار. ١٩٨٦. ثورة العقل، دراسة فلسفیة فی فکر معتزلة بغداد. بغداد : دار الشؤن الثقافیة العامة.
عمارة، محمد. ١٩٨٤. المعتزلة ومشکلة الحریة الإنسانیة. بغداد: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
فاین، بول. ٢٠١٦. هل اعتقد الإغریق بأساطیرهم؟ بحث فی الخیال المکون. هیئى البحرین للثقافة والآثار.
فخری، ماجد. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. بیروت : الجامعە الآمریکیة.
قاشا، الأب سهیل. ٢٠١٠. المعتزلة: ثورة الفکر الإسلامی الحر. بیروت: التنویر.
کوربان، هنری. ٢٠٠٤. تاریخ الفلسفة الإسلامیة. عویدات.
کونزمان، بیتر، فرانز-بیتر بورکارد و فرانز فیدمان. ٢٠٠٧. أطلس- dtv الفلسفة. بیروت: المکتبة الشرقیة.
لولیدی، یونس. ١٩٩٦. الآسطورة بین الثقافة الغربیة والثقافة الإسلامیة. فاس: انفو برانت.
محمد الکریم الشهرستانی، ابی الفتح. ٢٠٢١. الملل والنحل. بیروت: دار ابن حزم.
محمد علی، انور. ٢٠٠٧. احمد الخانی: فلسفة التصوف فی دیوانیە مم و زین. دار سپیرێز للطباعة والنشر.
مصطفی رسول، عزالدین. ٢٠١٠. الواقعیة فی الأدب الکردی. ئاراس.
English: Calder, Ted. 2020. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. December 11. https://plato.stanford.edu/archives/sum2020/entries.concept-evil/. Hume, David. 1935. Dialogues Concerning Natural Religion. Oxford: Clarendon Press. McDowall, David. 2021. A Modern History of the Kurds. I.B. Tauris . Pereira, Roberto Horácio de Sá. 2020. “Disentangling Cartesian Global Skepticism from Cartesian Problematic External-World Idealism in Kant’s Refutation.” Journal-Name: Archiv für Geschichte der Philosophie 19. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 495 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 84 |