پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 31 |
| تعداد شماره‌ها | 334 |
| تعداد مقالات | 3,274 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,073,582 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 4,879,381 |
بازشناسی فضایی ـ کالبدی معماری خانههای دوره قاجار در مشهد | ||
| جامعه شناسی فرهنگ و هنر | ||
| مقاله 4، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 21، مهر 1403، صفحه 48-63 اصل مقاله (1.57 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/scart.2024.140035.1403 | ||
| نویسندگان | ||
| بهاره بهرامی فر1؛ مرضیه آزاد ارمکی* 2 | ||
| 1دانشجوی دکتری معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار، گروه معماری، دانشکده معماری شهرسازی دانشگاه شهید رجایی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| خانه به عنوان مهم‌ترین گونه بنا همواره در نظر معماران و صاحب‌نظران جایگاه خاصی داشته و از دیدگاه‌های مختلفی به آن پرداخته شده است. از دیربار در طراحی خانههای سنتی ایران، توجه به مسئله اقلیم و تحولات اجتماعی و اقتصادی عوامل مهمی در معماری به شمار می‌آمده است. معماری مسکونی در دوره‌ی معاصر تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله تغییر روشهای ساختمانی سنتی به مدرن، به طور اجتناب ناپذیری تغییر شکل داده و از درون‌گرایی سنتی به برون‌گرایی مدرنیستی سوق پیدا کرده است. در محله‌های تاریخی شهر مشهد خانههای ارزشمندی وجود دارد که به واسطه تغییر شیوه زندگی، طرح‌های توسعه بافت مرکزی، تعدد مالکین و مهاجرت ساکنین در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. از آن جایی که هدف این نوشتار احیای الگوهای از دست رفته معماری مسکونی است، معماری خانههای مشهد در دوره‌ی قاجار بررسی شده و مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفتند. بازگشت دوباره به الگوهای مسکن بومی مشهد، بررسی نحوه‌ی کاربست ارزش‌های ایرانی در چیدمان فضایی و احیا و بازآفرینی این سنت فراموش شده، هدف غایی طرح حاضر است. قدم اول در نیل به این هدف، مستندسازی خانه‌ها و جمع‌آوری اطلاعات لازم در قالب عکس، نقشه و بهره‌گیری از منابع مکتوب و شفاهی است. روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی از روشهای تفسیری- تاریخی و مطالعه موردی است که براساس مشاهده میدانی و مطالعات کتابخانه-ای و مصاحبه شفاهی به جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات پیرامون خانههای مشهد پرداخته شد. پژوهش حاضر با تمرکز بر معماری خانههای تاریخی دوره قاجار شهر مشهد به بازشناخت و گونهشناسی این خانه‌ها پرداخته و در پی پاسخ دادن به این پرسش اصلی است که نظام فضایی خانههای سنتی مشهد در دوره قاجار چگونه شکل گرفته است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که خانههای مشهد با مشخصات معماری اقلیم سرد و نیمه خشک، عمدتاً درونگرا ساخته شده‌اند و آنها را براساس ویژگی‌های فضای معماری و نحوه چیدمان فضا در اطراف حیاط می‌توان طبقه‌بندی کرد. بسیاری از ویژگی‌های خانههای مشهد به نحوی با متغیّرهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی و اقلیمی هماهنگ بود‌ه‌اند. هر چند در دوره قاجار تغییرات کالبدی و فضایی در معماری مسکونی مشهد اعمال شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| "خانه (مسکن)"؛ "باز شناسی کالبدی"؛ " مشهد"؛ "دوره قاجار" | ||
| مراجع | ||
|
ابوالقاسمی، لطیف (1366). هنجار شکل یابی در معماری اسلامی ایرانی در معماری ایران در دوران اسلامی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
آزاد ارمکی، مرضیه (1392). آپارتمان نشینی و آشپزخانه در ایران. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 9(31)، 63-76.
https://sid.ir/paper/118076/fa
شیعه، اسماعیل (1384). مقدمهای بر مبانی برنامه ریزی شهری، چاپ دهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
اشرف گنجویی، محمدعلی؛ سلطان زاده زرندی، محمد (1401). بررسی دگرگونی های فضایی خانه های تاریخی شهر کرمان دو گونه قاجار و پهلوی اول. باغ نظر، 19(111 )، 59-74. https://sid.ir/paper/1001810/fa
بانی مسعود، امیر (1388). معماری معاصر ایران، تهران: هنر معماری قرن، چاپ ششم.
بلالی اسکویی، آزیتا؛ دهقان، سمانه (1400). گونهشناسی کالبدی خانههای تاریخی ارومیه در دوره قاجار. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 37، 14-1.
پاکزاد، جهانشاه (1390). مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری. تهران: آرمان شهر.
پورمند، حسنعلی؛ ریختهگران، محمدرضا (1385). حقیقت مکان و فضای معماری. دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 2(4)، 60-43.
پیوسته گر، یعقوب؛ حیدری، علی اکبر؛ اسلامی، مطهره (1396). بازشناسی اصول پنجگانه استاد پیرنیا در معماری خانه های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی؛ مطالعه موردی: خانه های شهر یزد. مطالعات شهر ایرانی،27، 66-51.
تقوایی، ویدا (1386). نظام فضایی پنهان معماری ایرانی و ساختار آن. هنرهای زیبا،30، 52-43.
جمالی، سیرو؛، خندانی، نادیا (1399). مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی خانه های سنتی دوره قاجار (نمونه موردی: تهران و تبریز). نشریه علمی تخصصی شباک، 6(4)، 154-143.
حائری مازندرانی، محمدرضا (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
حسینی، علی؛ فروتن، منوچهر؛ صالحی، سعید (1397). گونهشناسی خانه های سنتی اراک. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 11(25 )، 27-44. https://sid.ir/paper/202487/fa
خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ طاهرنیان، علی (1389). گونه شناسی خانههای بافت قدیم شهر رشت. فصلنامه هنرهای زیبا، 2(41)،42-29.
رضوانی، علیرضا (1384). در جستجوی هویت شهری مشهد. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
رمضان جماعت، مینا؛ نیستانی، جواد (1389). جلوههای سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانه های تهران دوره قاجار. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، (44)2، 76-65.
سلطانزاده، حسین؛ قاسمینیا، مازیار (1390). گونهشناسی ساختار کالبدی-کارکردی معماری مسکونی استان گلستان. آرمانشهر، 7(4)، 15-1.
سیدی، مهدی (1392) . نگاهی به جغرافیای تاریخی شهر مشهد. مشهد: مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد.
صفریاصل، لیلا (۱۴۰۱) . بررسی الگوها و گونهشناسی کالبدی ایوان در خانههای تاریخی؛ مطالعه موردی: خانههای قاجار و پهلوی اول شهر تبریز. مسکن و محیط روستا، ۴۱ (۱۷۷)، ۶۰-45.
طاهریسرمد، فائزه؛ عینیفر، علیرضا؛ شاهچراغی، آزاده (1398). مقایسه تطبیقی گونه شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره های قاجار و پهلوی خانه های سنتی شهر کرمانشاه. پژوهشهای باستانشناسی ایران (نامه باستانشناسی)، 9(23 )، 149-168. https://sid.ir/paper/402080/fa
علی الحسابی، مهران؛ برهانی داریان، فرناز (1386). مسکن انعطاف پذیر. مسکن و محیط روستا، 117، 20-35.
عینی فر، علیرضا (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا، 13، 64-77.
غفاری، علی؛ بنایی ابرندآبادی، مریم (1390). خانه سالم چیست؟ مسکن و محیط روستا، 30(133)، 15-28.
https://sid.ir/paper/186118/fa
نقی زاده، محمد (1379). رابطه هویتِ سنت معماری ایران با مدرنیسم و نوگرایی. هنرهای زیبا، 7، 79- 91.
فرح بخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز؛ غنایی، معصومه (1396). گونه شناسی خانههای تاریخی بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، 6(12)، 116-97.
قاسمی سیچانی، مریم؛ معماریان، غلامحسین (1389 ). گونه شناسی خانه دورۀ قاجار در اصفهان. هویت شهر، 5(7)، 94-87.
قلیچخانی، بهنام؛ اعتصام، ایرج؛ مختاباد امریی، سیدمصطفی (1392). تحلیل تحولات کالبدی خانه های گرگان در دوران قاجار. هویت شهر، 7(16)، 51-62. https://sid.ir/paper/154635/fa
کاراپتیان، کاراپت (1385). خانه های ارمنیان جلفای نو اصفهان. ترجمۀ مریم قاسمی سیچانی. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی.
کرامتی، غزال (1390). مظاهر طبیعت، آواهای گمشده خانه ایرانی، ارائهشده در هماندیشی در گفتگومندی در هنر ایرانی و چاپشده در مجموعه مقالات.
کیانی، مصطفی (1386). خانههای امروز، خانههای دیروز. مجله آبادی، 55، 4-5.
لیلیان، محمدرضا (1389). آسیب شناسی تبدیل خانه به مسکن، مسکن و محیط روستا. تهران: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
لیلیان، محمدرضا؛ مهدوینژاد، محمد جواد (1393). تبیین معیارهای فرآیند معاصرسازی بناهای باارزش تاریخی فرهنگی در ایران نمونه موردی: بناهای با کارکرد قدیم مسکونی، پایان نامه دکتری تخصصی معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
محمودی، مرتضی (1388). گونه شناسی خانه های مشهد در اواخر دوره قاجار و پهلوی اول. رساله کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی تهران.
مسائلی، صدیقه (1388). نقشه پنهان به مثابه دستاوردهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران. هنرهای زیبا، 37، 38-27.
معماریان، غلامحسین؛ طبرسا، محمدعلی (1392). گونه و گونه شناسی معماری. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 4(2)، 114-103.
معماریان، غلامحسین (1387). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی: گونهشناسی درونگرا، تهران: سروش دانش.
مهدوینژاد، محمدجواد؛ شهری قره کوشن، شقایق (1393). معاصرسازی الگوی مسکن بومی تهران با کاربرد روشهای مقداری. هویت شهر، 20، 44 -31
مهدوینژاد، محمدجواد؛ بمانیان، محمدرضا؛ قائمی، شهرزاد (1395). معاصرسازی ژنوم الگوی مسکن سنتی اصفهان با استفاده از الگوریتمهای تکاملی نمونه طراحی: فاز دو مجموعه مسکونی امین. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
میرسجادی سید امیر؛ هیرو، فرکیش (1395). بازشناسی الگوها و شناخت فاکتورهای کالبدی تاثیرگذار در بافت مسکونی سنتی نیشابور. پژوهشهای معماری اسلامی،۴ (۴)، 90-72.
نوربرگ- شولتس، کریستیان (1384). مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی. ترجمه: محمود امیر یاراحمدی، تهران: انتشارات آگاه.
هدایت، اعظم؛ طبائیان, سیده مرضیه (1394). بررسی عناصر شکل دهنده و دلایل وجودی آنها در خانه های بافت تاریخی بوشهر. معماری اقلیم گرم و خشک، 3(3)، 35 -52.
References Almusaed, A. (2011). Biophilic and bioclimatic architecture: Analytical therapy for the next generation of passive sustainable architecture. UK: Springer- Verlag. Bahramifar, B., Gharehbashloo, E. & Hosseini, A. (2022). Environmentally responsive design in the vernacular architecture of mountainous regions. The case of Kang village, Iran. J Hous and the Built Environ. 37, 1283–1317. https://doi.org/10.1007/s10901-021-09880-7 Hillier, B. (2007). Space in the machine. Cambridge. Cambridge university press. Rapoport, A. (2005). Culture, Architecture, and Design. Chicago: Locke science publishing company.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 153 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 198 |
||