| تعداد نشریات | 31 |
| تعداد شمارهها | 396 |
| تعداد مقالات | 3,827 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,340,157 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 5,553,190 |
بی خانمانی: محصول سیاستهای مسکن و نابرابری توزیعی ثروت در شهر کرج | ||
| زیست سیاست و توسعه | ||
| دوره 1، شماره 3، آذر 1404، صفحه 31-48 اصل مقاله (779.84 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jbpd.2025.144431.1022 | ||
| نویسندگان | ||
| حسین دهقان* 1؛ نازیلا عابدیان شهرکی2؛ طلیعه خادمیان3 | ||
| 1استادیار، گروه جامعهشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد تهران شمال، تهران، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه آزاد تهران شمال، تهران، ایران. | ||
| 3استادیار، گروه جامعهشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد تهران شمال، تهران، ایران . | ||
| چکیده | ||
| هدف: پژوهش حاضر با تمرکز بر کلانشهر کرج، به بررسی نقش سیاستهای مسکن دولت و نابرابری توزیعی ثروت در شکلگیری و تداوم پدیدهی بیخانمانی میپردازد. برخلاف دیدگاههای رایجی که بیخانمانی را نتیجهی سستی، ناکارآمدی یا حتی انتخاب فردی میدانند، این مطالعه بر عوامل ساختاری، اجتماعی و اقتصادی تأکید دارد. اهمیت این موضوع از آن جهت است که بیخانمانی نه تنها بهعنوان یکی از بارزترین نشانههای فقر شهری مطرح است، بلکه پیامدهای آن بر حوزههای سلامت عمومی، امنیت اجتماعی، کرامت انسانی و توسعه پایدار نیز گسترده است. کلانشهر کرج به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقتصادی خود، مقصد بسیاری از مهاجران داخلی است. رشد سریع شهرنشینی، کمبود مسکن مقرونبهصرفه، ضعف سیاستهای حمایتی و افزایش شکاف طبقاتی، شرایطی را فراهم آورده که این شهر به یکی از کانونهای اصلی بروز بیخانمانی در کشور تبدیل شود. از این منظر، انتخاب کرج برای مطالعهی حاضر میتواند تصویری روشن از چالشهای ملی در حوزهی مسکن و عدالت اجتماعی ارائه کند. هدف اصلی پژوهش، شناسایی رابطهی مستقیم بین کیفیت و کارآمدی سیاستهای مسکن از یک سو و میزان نابرابری توزیعی ثروت از سوی دیگر با نرخ و شدت بیخانمانی در این شهر است. روش: مطالعهی حاضر به روش کمی و با استفاده از طرح پیمایشی انجام شده است. جامعهی آماری شامل افراد بیخانمان مقیم در گرمخانههای شهر کرج (میدان قدس، حصارک بالا، پارک چمران و مصلی) و همچنین افرادی است که در پارکها، چادرها، بومهای اجارهای و گورها زندگی میکنند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۳۵۰ نفر تعیین شد که بخشی از طریق نمونهگیری خوشهای احتمالی و بخشی از طریق نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامهای محققساخته بر پایهی طیف پنجگزینهای لیکرت بود. برای تحلیل دادهها از آزمونهای آماری پیرسون و رگرسیون چندمتغیره با نرمافزار SPSS استفاده شد. اعتبار پرسشنامه با نظر خبرگان و آزمونهای مقدماتی تأیید شد و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ (بیش از ۰.۸) مناسب تشخیص داده شد. یافتهها: بر اساس یافتههای توصیفی این تحقیق، ۷۴ درصد پاسخگویان مرد بودند و تنها ۲۳ درصد زنان را تشکیل میدادند؛ همچنین ۳ درصد تراجنسیتی گزارش شدند. از نظر تحصیلات، نزدیک به ۶۰ درصد زیر دیپلم بودند که نشاندهندهی سطح پایین تحصیلی در میان بیخانمانها است. گروه سنی غالب بین ۳۰ تا ۵۰ سال بود که بیشترین فشار اقتصادی و مسئولیتهای خانوادگی را به همراه دارد. از نظر وضعیت اشتغال، حدود ۵۲ درصد دارای شغل با درآمد متغیر و ناپایدار بودند، ۲۲ درصد کاملاً بیکار و تنها ۲۰ درصد دارای شغل ثابت بودند. از لحاظ وضعیت سلامت، ۴۵ درصد از اعتیاد رنج میبردند، نزدیک به ۱۰ درصد بیماریهای روانی داشتند و حدود ۱۷ درصد با بیماریهای جسمی دیگر مواجه بودند. نکته قابلتوجه این بود که اکثریت افراد (بیش از ۹۰ درصد) دارای خانوادهی درجه یک و ۶۴ درصد دارای فرزند بودند؛ این نشان میدهد که بیخانمانی لزوماً به معنای انزوا و گسست کامل از خانواده نیست، بلکه گاه خانوادهها نیز درگیر شرایط ناپایدار سکونتی هستند. بر اساس یافتههای استنباطی این پژوهش، دولت مستقیم بر سیاستهای مسکن تأثیرگذار است. بطوریکه بر اساسیافتهها، سیاستهای مسکن دولت رابطهای معنادار با کاهش بیخانمانی دارد. ضریب تعیین این متغیر ۰.۱۵۵ بود؛ به این معنا که سیاستهای حمایتی و نظارتی دولت بر بازار مسکن (مانند کنترل قیمتها، ارائه وامهای کمبهره و حمایت از خانهاولیها) میتواند حدود ۱۵ درصد از تغییرات بیخانمانی را توضیح دهد. همچنین نابرابری توزیعی ثروت، اثرگذاری بیشتری نسبت به سیاستهای مسکن داشت و ضریب تعیین آن ۰.۲۴۷ محاسبه شد. یافتهها نشان داد هر چه شکاف طبقاتی و تمرکز منابع در دست گروهی محدود افزایش یابد، احتمال بیخانمانشدن افراد بیشتر میشود. تحقیق حاضر بهروشنی نشان میدهد که بیخانمانی محصول ساختارهای اجتماعی و اقتصادی است و نه صرفاً ناشی از ضعف فردی یا انتخاب شخصی. این نتیجه همسو با نظریههای ساختاری-کارکردی است که فقر و بیخانمانی را بهعنوان پدیدههایی کارکردی در نظام سرمایهداری تحلیل میکنند. همچنین با دیدگاه مارکسیستی دربارهی تضاد طبقاتی و نقش سرمایهداری در بازتولید نابرابری همخوانی دارد. از سوی دیگر، نظریهی «پریکاریات» گای استندینگ در این تحقیق انعکاس یافته است؛ طبق این نظریه، سیاستهای نئولیبرالی و جهانیشدن اقتصاد منجر به گسترش «کار ناپایدار» و کاهش امنیت شغلی و مسکن شدهاند. یافتههای پژوهش نیز نشان داد که بخش بزرگی از بیخانمانها شغلهای موقت و بیثبات دارند که توانایی تأمین مسکن پایدار را از آنان سلب کرده است. همچنین، تحلیل نتایج با رویکرد فوکویی نشان میدهد که انگ اجتماعی بیخانمانی، بهعنوان ابزاری برای کنترل اجتماعی عمل میکند. در این نگاه، بیخانمانها بیشتر بهعنوان «افراد ناکارآمد و سربار» تلقی میشوند تا قربانیان ساختارهای نابرابر اقتصادی و اجتماعی. این برداشت، موجب کاهش همدلی عمومی و انفعال سیاستگذاران میشود. نتیجه: سیاستهای مسکن کارآمد میتوانند سهم قابلتوجهی در کاهش بیخانمانی ایفا کنند. برنامههایی مانند تثبیت قیمت مسکن، کنترل اجارهبها، ارائه وامهای قرضالحسنه و حمایت ویژه از گروههای آسیبپذیر از جمله سیاستهای مؤثر هستند. برای مقابله با این بحران، ترکیبی از اقدامات ساختاری و حمایتی ضرورت دارد، از جمله؛ ساخت مسکن ارزانقیمت و تأمین مالی پایدار برای گروههای کمدرآمد، تقویت سیاستهای رفاهی و آموزش مهارتهای شغلی،، همکاری دولت، نهادهای مدنی و بخش خصوصی برای کاهش شکاف طبقاتی و جمعآوری و تحلیل مستمر دادهها برای برنامهریزی دقیقتر. در مجموع میتوان گفت که بیخانمانی در کلانشهر کرج نه یک پدیده فردی، بلکه نتیجهی مستقیم نابرابری اجتماعی و ضعف سیاستهای مسکن است. برای کاهش این معضل، تغییر رویکرد در سیاستگذاریهای مسکن و بازتوزیع عادلانهتر منابع ضرورت دارد. تجربهی کرج میتواند الگویی برای سایر شهرهای ایران باشد که با چالش مشابه روبهرو هستند. در نهایت، تنها با اصلاحات ساختاری و تقویت سیاستهای عدالتمحور است که میتوان گامهای مؤثری در جهت کاهش بیخانمانی برداشت. | ||
| کلیدواژهها | ||
| بیخانمانی؛ سیاستهای مسکن؛ نابرابری توزیعی ثروت؛ شکاف طبقاتی؛ عدالت اجتماعی؛ کلانشهر کرج | ||
|
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
| مراجع | ||
|
Allen, M., Benjaminsen, L., O’Sullivan, E. and Pleace, N. (2020) Ending Homelessness in Denmark, Finland and Ireland. Bristol: Policy Press.
Bidaari, Sh. (2016). “A Look at the Lived Experience of Homelessness Among Women in Prostitution”, Tehran: Sanjesh va Danesh, Rah-e Doctori. (In Persian).
Bonds, Eric. (2021). Social Problems A Human Rights Perspective, Routledge.
Bretherton,Joanne؛Pleace,Nicholaseditor.(2023)Routledge handbook of homele ssness, Rout ledge.
Dej, Erin , Stephen Gaetz , Kaitlin Schwan.(2020).Turning Off the Tap: A Typol ogy for Homelessness Prevention, Springer Science+Business Media, LLC, part of Springer Nature.
Dorling, D. (2014). All that is solid: How the great housing disaster defnes our times, and what we can do about it. Penguin.
Dorling, D. (2015). All That Is Solid: How the Great Housing Disaster Defines Our Times, and What We Can Do About It, London, Penguin.
Dunn, Amina. (2018). “Partisans Are Divided over Fairness of the US Economy.” Pew Research Center. www.pewresearch.org/fact-tank/2018/10/04 /partisans-are-divided-over-the-fairness-of-the-u-s-economy-and-why-people-are-rich-or-poor/.
Ebrahimi., L., A. and Mirzaei Rajaeooni, S., & Aabedian Shahraki, N. (2018), Bilingual Dictionary of Specialized Terms in Social Sciences, Tehran: Looyeh Publishing. (In Persian).
Edgar, B. and Doherty, J. (eds) (2001) Women and Homelessness in Europe, Bristol: Policy Press..
Elsinga, Marja (2015). Changing Housing Systems and their Potential Impacts on Homelessness. European Journal of Homelessness _ Volume 9, No. 1, June 2015.
Field, Andy P. (2000) Discovering Statistics Using SPSS for Windows: Advanced Techniques for the Beginner. SAGE.
Fitzpatrick, Suzanne. (2006). Explaining Homelessness: a Critical Realist Perspe ctive, Housing, Theory and Society, 22:1, 1-17.
Foucault, M. (1980). Power/knowledge. Vintage.
Fowler, Patrick J. Peter S. Hovmand, Katherine E. Marcal, and Sanmay Das (2019), Solving Homelessness from a Complex Systems Perspective: Insights for Prevention Responses , Annual Review of Public Health Volume 40, pp 465-486.
Gans, Herbert J. (1972), “The positive functions of poverty.” American Journal of Sociology 78: 275–289.
Garsia,Cheyenne.Doran,Kelly.Kushel,Margot:(2024):Homelessness And Healt h :Factors, Evidence, Innovations That Work, And Policy Recom menda tions. doi: 10.1377/hlthaff.2023.01049 HEALTH AFFAIRS 43, NO. 2: 164–171.
Ghaderi, S., & Akbari, A. (2006). Homelessness, Tehran: Aron Publishing. (In Persian).
Good Shepard. (2017). Homelessness Is Not a Choice. Available at www.go odsh ep.org.au/news-events/homelessness-is-not-a-choice/.
Harding, Jamie. (2020-98). Post-war homelessness policy in the UK. Palgrave macmillan. ISBN 978-3-030-22116-4 ISBN 978-3-030-22117-1(eBook).https :// doi.org/10.1007/978-3-030-221 1 7-1.
Homeland Security. nd. “Protect Myself from Cyber Attacks.” RetrievedAugust 11, (2017). (www.dhs.gov/how-do-i/protect-myself-cyber-attacks).
Hopper, K. (2003) Reckoning with Homelessness (Ithaca:Cornell University Press).
Hulchanski, D. (2009). Homelessness in Canada: Past, present, future. Conferen ce keynote address for Growing Home: Housing and Homelessness in Canada.University of CalgaryFebruary18,2009 .
Jalaiepour, H., and Mohammadi, J. (2008). Late Sociological Theories, Tehran: Nashr-e Ney. (In Persian).
Macionis, John (2017). Social Problems, Translated by Houshang Naibi, Tehran: Research Institute for Culture, Art and Communication. (In Persian).
MacKenzie, D (2012), Homelessness: Definitions. In International Encyclopedia of Housing and Home, Editor-in-Chief Suzan Smith. Elsevier Ltd.
Mansourfar, Karim (2006). Advanced Statistical Methods with Computer Programs, Tehran: University of Tehran Press. (In Persian).
Nejadghaderi,SeyedAria.Kadkhodamanesh,Azin.Mehmandoost,Soheil.Sharifi,Meraj.Tavakoli,Fatemeh.Bazrafshani,MalihehSadat.Khezri,Mehrdad.Mirzaei,Hossein.Nsiri,Naser.Bajelan,Sakineh.Sattari,Marieh.Iranpour,Abedin.Sharifi,Hamid.(2025): The prevalence of homelessness and its associated factors among people who inject drugs in Iran: results from nationwide bio-behavioral surveillance surveys in 2020 and 2023. BMC Public Health. Jun 2;25:2036. doi: 10.1186/s12889-025-23204-2.
Neuhouser, Frederick (2023). Diagnosing Social Pathology: Rousseau, Hegel, Marx, and Durkheim, Translated by Soleiman Mirzaei Rajaeooni, Tehran: Vania. (In Persian).
O’Sullivan, Eoin (2023), Historical perspectives on homelessness, in Bretherton, Joanne, Pleace, Nicholas, editor. (2023) Routledge handbook of homelessness, Routledge.
Olsen, M.E. and M.N. Marger (1993), Power in Modern Societies, Boulder, CO: Westview Press.
Parsell, C. (2018). The Homeless Person in Contemporary Society. New York, NY: Routledge.
Pawson, H., Netto, G. & Jones, C. (2006) Homelessness Prevention: A Guide to Good Practice (London : Communities & Local Government).
Peet, Richard; Hartwick, Elaine (2021). Theories of Development: Contentions, Arguments, Alternatives, Translated by Soleiman Mirzaei Rajaeooni, Adel Ebrahimi Looiyeh, and Aazin Farahpour, 3rd ed., Tehran: Looyeh. (In Persian).
Pleace, N. (2016). Researching homelessness in Europe: Theoretical perspect ive s. European Journal of Homelessness, 10(3), 19–44. 2 Neale, J. (2007). Homele ssness and theory reconsidered. Housing Studies, 12(1), 47–61. https://doi.or g/10.1080/02673039708720882.
Saei, Ali (2009). An Introduction to Social Research Methods, Tehran: Agah Publishing. (In Persian).
Sahraei, Soheila (2022). Homelessness; Experiences and Identities of Homeless People: A Sociological Perspective, Tehran: Vania. (In Persian).
Sen, Amartya (2015). Development as Freedom, Translated by Mohammad Hossein Noori Naini, Tehran: Nay. (In Persian).
Shiri, Tahmoures (2020). Applied Statistical Topics in Humanities, Tehran: Simaye Shargh Publishing. (In Persian).
Shukla, K. (2024). Trends, associated factors, and the policy necessities with a special focus on the Quality of Life (QoL) of the homeless populations, in Homelessness To Hope: research, policy and global perspectives. Edited by Uday Chattrejee and Rajib Shaw. Elsevier Inc Press.
Southworth, Stephanie and Sara Brallier (2023), Homelessness in the 21st Century Living the Impossible American Dream, Routledge.
Standing, G. (2014). The precariat. Context, 13(4), 10–12. https://doi.org/10. 1177/15365.
Stephens, M., Fitzpatrick, S. and Elsinga, M. (2010) Housing and Exclusion: Welfare Policies, Housing Provision and Labour Markets (Brussels: European Commission).
Stephens, Mark and Suzanne Fitzpatrick (2007), Welfare Regimes, Housing Systems and Homelessness: How are they linked? Centre for Housing Policy, University of York, UK.
Stinchcombe, Arthur L.(2005).The Logic of social research. Chicago: University of Chicago Press.
Vaus, Da de. (2005). Research Design in Social Research, Translated by Houshang Naibi, Tehran: Agah. (In Persian).
Vissing, Yvonne. Christopher G. Hudson, and Diane Nilan (2020). Changing the Paradigm of Homelessness, Routledge. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 113 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 39 |
||