نقش کارکرد و فرآیند خانواده در اعتیاد به اینترنت نوجوانان:

نقش کارکرد و فرآیند خانواده در اعتیاد به اینترنت نوجوانان مهدی ایمانی استادیار بخش روانشناسی بالینی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز خدیجه شیرالی نیا استادیار بخش مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز دریافت: 16/3/94 پذیرش: 2/6/94 چکیده هدف: عوامل خانوادگی نقش مهمی در شروع و تشدید اعتیاد به اینترنت در نوجوانان بازی می‌کنند، و این مشکل بواسطه پیامدهایش خانواده را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. هدف مطالعه حاضر بررسی نقش کارکردها و فرآیند خانواده (کیفیت روابط والد-فرزند) در گرایش نوجوانان به اعتیاد به اینترنت است. روش: بدین منظور 384 دانش‌آموز نوجوان از مدارس شهر شیراز به روش تصادفی خوشه‌ای چندمرحله ای انتخاب شده و ابزارهای پژوهش توسط این نوجوانان و والدین آنها تکمیل شد. ابزارهای تکمیل شده توسط نوجوانان شامل پرسشنامه آزمون اعتیاد به اینترنت (IAQ)، مقیاس رابطه والد- فرزندی و ابزار تکمیل شده توسط والدین شامل ابزار سنجش خانواده (FAD) بود. یافته ها: نتایج نشان داد که عملکرد کلی، ارتباط، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتاری با اعتیاد به اینترنت همبستگی مثبت نیرومند و خیلی بالا و نقشها با این متغیر همبستگی ضعیف معناداری دارد. نتایج تحلیل رگرسیون اعتیاد به اینترنت نشان داد که کارکرد کلی، ارتباط، پاسخدهی و آمیزش عاطفی توان پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارند که حدود 78 درصد واریانس اعتیاد به اینترنت نوجوانان را پیش بینی می‌کنند. در زمینه کیفیت روابط والد-فرزند یافته‌ها نشان داد رابطه با مادر و پدر همبستگی نیرومند معکوسی با اعتیاد به اینترنت دارد که نتایج رگرسیون نیز نشان داد رابطه با والدین به صورت معناداری پیش بین اعتیاد به اینترنت بوده و 53 درصد از واریانس اعتیاد به اینترنت را تبیین می‌کند. نتیجه‌گیری: کارکرد و فرآیندهای خانواده نقش مهمی در اعتیاد به اینترنت دارند و خانواده های دارای کارکرد و روابط والد-فرزند مختل گرایش بیشتری به استفاده آسیب‌زا از اینترنت دارند. کلیدواژه‌ها: اعتیاد به اینترنت، کارکرد خانواده، فرآیند خانواده، نوجوان   مقدمه خانواده به عنوان یک سیستم اجتماعی-فرهنگی دائما با تقاضای تغییر مواجه است و آنچه به این تقاضا دامن می‌زند تغییرات زیستی- روانی- اجتماعی اعضای خانواده و تغییرات ناشی از سیستم اجتماعی است که خانواده در بستر آن قرار دارد. یکی از تغییرات موثر بر خانواده تکنولوژی‌های ارتباطی است. اینترنت به سرعت به یکی از ابزارهای مهم در زندگی بشر تبدیل شده (فالکنر و کولوین ، 2005) و یکی از نگرانی ها در این حوزه مربوط به افرادی است که مبتلا به اعتیاد به اینترنت بوده و از آن به صورت لجام گسیخته استفاده می‌کنند (لو، واتانابه، لیو، یوجی، شونو و کیتامورا ، 2011). در این میان اعتیاد به اینترنت که بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است به صورت «اشتغال ذهنی افراطی با اینترنت، افکار عود کننده درباره محدود کردن و کنترل استفاده از آن، ناتوانی در رفع و از بین بردن هوس دسترسی به آن، استفاده مداوم از اینترنت با وجود نقص کارکرد در حیطه های مختلف، اتلاف زمان در اینترنت و وجود میل افراطی و هوس بدان حتی هنگامی است که اینترنت در دسترس نیست» تعریف شده است (یانگ ، 1998). از آنجایی که نوجوانان بیشتر به اینترنت علاقمندند، نسبت به گروههای دیگر بیشتر از اینترنت استفاده می کنند (ویدیانتو و مک موران ، 2004) و نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که آنها الگوهای آسیب شناختی استفاده از اینترنت نشان ‌دهند (ین، ین، چن، ونگ، چانگ، کو ، 2012) و مهم‌تر اینکه نوجوانان مبتلا به اعتیاد به اینترنت، میزان استفاده از اینترنت را از والدینشان مخفی می‌کنند (تسای و لین ، 2003). شیوع اعتیاد به اینترنت در بین نوجوانان کشورهای اروپایی بین 1 تا 3/18 درصد (تسیتیسکا، کریتسلیس، کورماس، فیلیپوپولو، تونیسیدو، فرسکو و همکاران ، 2009؛ فرارو، کاسی، دآمیکو و بالسی ، 2007؛ جانسون و گوتستام ، 2004)، و در کشورهای آسیایی بین 7/13 تا 4/18 درصد (کانوال و آرچانا ، 2003؛ کیم، ریو، چون، یون، چوی، سئو و همکاران ، 2005) گزارش شده است. مطابق آمار مرکز جهانی اینترنت (2012) در سال 2012 در ایران 42 میلیون کاربر اینترنت وجود داشته است که نشانگر ضریب نفوذ بیشتر از 53 درصد می‌باشد. گرچه آماری در زمینه اعتیاد به اینترنت در بین نوجوانان ایرانی وجود ندارد، اما با توجه به گزارش سیموس، فلوروس، فیسون، اواگلیا، فارکوناس، سرگنتانی و همکاران (2012) در زمینه افزایش اعتیاد به اینترنت همراه با افزایش ضریب نفوذ، میزان شیوع آن در کشور ما روند فزاینده ای در پیش دارد. این عقیده که عوامل خانوادگی نقش مهمی در شروع و تشدید اعتیاد به اینترنت در نوجوانان بازی می‌کنند، منبع پژوهشهای تجربی قابل ملاحظه‌ای بوده است و چنانچه گونوک و دوغان (2013) اشاره کرده اند اعتیاد به اینترنت صرفا مشکل یک فرد نیست، بلکه مشکلی است که خانواده مسئول آن است و این مشکل بواسطه پیامدهایش خانواده را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. احتمال دارد که اعتیاد به اینترنت در عدم هماهنگی و اختلافهای بین اعضای خانواده به طرق متعدد نقش داشته باشد (لی، گارلند و هوارد ، 2014)، به طوری که برخی پژوهشها نشان می‌دهند که افراد دارای اعتیاد به اینترنت در مقایسه با افراد غیر معتاد به اینترنت جو خانوادگی بدتری داشته و احساس می‌کنند والدین محبت کمتری نسبت به آنها ابراز کرده (هانگ، زانگ، وانگ، زانگ و تائو ، 2009) و رضایت ادراک شده کمتری از خانواده نشان می‌دهند (کو، ین، لیو، هوانگ و ین ، 2009؛ لام، پنگ، مای و جینگ ، 2009). همچنین مطالعات نشان داده‌اند که کارکرد خانواده و تعارضات خانوادگی با اعتیاد به اینترنت در جوانان مرتبطند (ین، ین، چن، چن، و کو، 2007) و افراد وابسته به اینترنت در خرده مقیاسهای کارکرد خانواده (کنترل رفتاری، پاسخدهی عاطفی، حل مسئله، روابط، نقشها و نمره کل کارکرد خانواده) تفاوت معناداری با گروه کنترل نشان می‌دهند (شنورمانسی، شنورمانسی، گولچو و کونکان ، 2014). یافته‌های برناردی و پالانتی (2009) حاکی است که مبتلایان به اعتیاد به اینترنت، سطوح بالاتری از نقص در روابط خانوادگی نشان داده و میزان ساعات استفاده از اینترنت با شدت نقص در روابط همبستگی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که نوجوانان معتاد به اینترنت در مقایسه با افراد غیرمعتاد، رضایت از خانواده کمتری داشته، احساس می‌کنند والدین توجهی به آنها ندارد و تعارضات بین والدین آنها بیشتر است (ین و همکاران، 2007)، نمرات بالاتری در مقیاس سنجش خانواده کسب کرده (خیائو سو، گائو، فان و کائو، 2007؛ خسروی و علیزاده صحرایی، 1390) و رضایت کمتری نسبت به والدین خود دارند (وانگ و همکاران، 2011). همچنین پارک، کیم و چو (2008) نشان داده‌اند که نگرشهای والدینی، تعاملات خانوادگی، پیوستگی درون خانواده و خشونت خانوادگی با اعتیاد به اینترنت نوجوانان رابطه دارند. مطالعات دیگری نیز به بررسی روابط والد-فرزند در نوجوانان دارای اعتیاد به اینترنت پرداخته‌اند. مثلا لیو و کو (2007) نشان داده‌اند که افرادی که دارای اعتیاد به اینترنت هستند کیفیت رابطه فرزند-والدی پایین‌تری نسبت به افراد عادی دارند؛ همچنین دلبستگی ضعیف پدر- فرزند با اعتیاد به اینترنت فرزندان رابطه دارد (لی و وو، 2007) و نوجوانان مبتلا به اعتیاد به اینترنت سطوح بالاتر تعارض ادارک شده والد-فرزند نشان می‌دهند. با این حال مطالعات پیشین در زمینه اعتیاد به اینترنت، کارکرد‌ها و فرآیندهای خانواده را به صورت جامعی مورد بررسی قرار نداده‌اند. مثلا اغلب پژوهشهای انجام گرفته کارکردهای خانواده را نه از نظر والدین، بلکه نوجوانان دارای اعتیاد به اینترنت مورد ارزیابی قرار داده‌اند، و در زمینه فرآیند خانواده بر رابطه نوجوان بر یکی از والدین (پدر) پرداخته‌اند و مهم‌تر اینکه جهت گیری نظری چندان مشخصی نداشته‌اند. در حالی که چندین نظریه برای مطالعه کارکرد خانواده ارایه شده است که در این میان مدل مک مستر به دلیل جهت گیری بالینی مناسبتر است. همچنین مطالعات حاکی هستند که فرآیند خانواده- کیفیت تعاملات و روابط محیط خانواده- مکانیزم پیشگیرانه‌ای است که می‌تواند بر تحول فرزندان تاثیر گذارد (براون و مانینگ ، 2009). بنابراین هدف مطالعه حاضر بررسی کارکردهای خانواده بر اساس مدل مک مستر از دیدگاه والدین، فرآیندهای خانواده (کیفیت روابط فرزند با مادر و پدر) و رابطه آن با اعتیاد به اینترنت و پیامک نوجوان می باشد. روش طرح پژوهش حاضر از نوع مطالعات همبستگی بود. جامعه آماری این مطالعه شامل نوجوانان مشغول به تحصیل در مدارس شیراز در سال تحصیلی 94-93 و والدین آنها بود. حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی- مورگان برآورد شد، اما با توجه به ماهیت پژوهش و همچنین حجم جامعه، خانواده و فرزندان نوجوان ساکن شهر شیراز ، 400 نوجوان و والدین آنها و مجموعا 1200 نفر به صورت تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای از بین مدارس شهر شیراز انتخاب شدند که با توجه به ناقص‌بودن برخی پرسشنامه‌ها، در نهایت داده های 384 دانش آموز و والدین آنها وارد تحلیل شدند. میانگین سنی نوجوانان3/5 ±6/14، میانگین سن پدران والدین 5/11 ±3/43، میانگین سن مادران 2/10 ±8/39 بود. ابزارهای اندازه گیری:آزمون اعتیاد به اینترنت: این آزمون یکی از رایجترین ابزارهای سنجش اعتیاد به اینترنت است که توسط یانگ تدوین شده است. این ابزار، پرسشنامۀ خودسنجی 20 گویه‌ای است که در مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای نمره گذاری می‌شوند. گزاره‌های گویه‌ها بر اساس ملاکهای تشخیصی DSM-IV-TR طراحی شده است (علوی، اسلامی، مراثی، نجفی، جنتی فرد و رضاپور، 1389) و مطالعات مختلف با استفاده از روش تحلیل عاملی، تلاش کرده‌اند ابعاد مختلف اعتیاد به اینترنت نهفته در این آزمون و پیامدهای مختلف آن را شناسایی کنند (مورالی و جورج ، 2007). پژوهش یو، چو، ها، یون و کیم (2007) پایایی آن را به روش بازآزمایی 92/0 و انگلبرگ و سوبرگ (2004) حدود 95/0 گزارش کرده‌اند. ویدیانتو و مک‌موران (2004) روایی صوری آن را مطلوب گزارش کرده و با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، 6 عامل برای این پرسشنامه استخراج کرده‌اند. در ایران نیز علوی و همکاران (1389) به بررسی ویژگیهای روانسنجی این پرسشنامه پرداخته و روایی محتوایی پرسشنامه را از طریق بررسی حساسیت و ویژگی آن مطلوب گزارش کرده و پایایی آن به روش بازآزمایی، همسانی درونی و تنصیف به ترتیب برابر با 82/0، 88/0 و 72/0 گزارش کرده اند. در مطالعه حاضر پایایی این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ 89/0 به دست آمد. ابزار سنجش خانواده : ابزار سنجش خانواده پرسشنامه‌ای 60 گویه‌ای برای سنجیدن عملکرد خانواده طبق الگوی مک مستر است و شش بعد عملکرد خانواده در آن مشخص شده است که بدین قرار است: حل مشکل، ارتباط، نقشها، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی وکنترل رفتار. لذا این ابزار متناسب با این شش بعد، از شش خرده مقیاس برای سنجش آنها به علاوۀ خرده مقیاس مربوط به عملکرد کلی تشکیل شده است. از نظر پایایی، ابزار سنجش خانواده با ضریب آلفای خرده مقیاس های خود از 72/0تا 92/0 از همسانی درونی برخوردار بوده است (اپشتاین و همکاران، 1983) و در ایران نیز پایایی خرده مقیاسهای آن توسط میرعنایت (1378) بین 49/0 و 74/0، توسط امینی (1379) بین 49/0 تا 74/0 و توسط رضایی (1378) بین 38/0 تا 67/0 گزارش شده است (به نقل از ثنایی، علاقبند و هومن، 1379). همچنین این مطالعات پایایی کل آن را به روش آلفای کرونباخ بالای 90/0 گزارش کرده‌اند. از نظر اعتبار نیز چنانچه خرده مقیاس عملکرد کلی از تجزیه وتحلیل ها خارج شود، شش خرده مقیاس این ابزار نسبتاً مستقل می‌باشند. این ابزار دارای اعتبار همزمان و پیش‌بین است. اخیرا نیز زاده‌محمدی و ملک‌خسروی (1385) در مطالعه‌ای به اعتباریابی آن در خانواده‌های ایرانی پرداخته و ویژگیهای روانسنجی آن را مطلوب گزارش کرده اند. علاوه بر این در مطالعه حاضر پایایی نمره کل به روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که برابر 79/0 به دست آمد. مقیاس رابطه والد- فرزندی: این مقیاس یک ابزار 24 گویه‌ای است که برای سنجش رابطه فرزندان با والدینشان طراحی شده و دارای دو فرم مادر و پدر می‌باشد که گویه‌های هر دو یکسان بوده و فقط جای کلمه پدر و مادر عوض می‌شوند. البته تحلیل عاملی نشان داده است که عوامل به دست آمده برای پدر با عوامل به دست آمده برای مادر متفاوت است. مطالعات نشان داده است که این مقیاس از ویژگیهای روانسنجی مطلوبی برخوردار است. پایایی به دست آمده برای کل مقیاس پدر و مادر 96/0 و برای خرده مقیاسها نیز مطلوب به دست آمده است (ثنایی و همکاران، 1379). از این ابزار برای سنجش روابط فرزند- والد (مادر و پدر) استفاده شد و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ برای نسخه مادر 89/0 و برای نسخه پدر 91/0 به دست آمد. شیوه اجرا :پس از تعیین حجم نمونه، از بین نواحی مختلف سازمان آموزش و پرورش شهر شیراز، 3 ناحیه به صورت تصادفی انتخاب و از هر ناحیه نیز دو آموزشگاه پسرانه و دو آموزشگاه دخترانه به صورت تصادفی انتخاب شدند. سپس در هر آموزشگاه با توجه به حجم کلی نمونه، تعدادی دانش آموز به عنوان نمونه انتخاب شده و با والدین دانش آموزان تماس گرفته شده و برای همکاری در تکمیل پرسشنامه‌ها دعوت شد. پس از ارائه توضیحاتی در زمینه هدف پژوهش ابزارهای پژوهش در اختیار آزمودنی‌ها (نوجوان و والدین) قرار گرفت و با ارائه توضیحاتی خواسته شد که مطابق دستورالعمل آنها را تکمیل کنند. سپس آنها گردآوری و نمره گذاری شدند و داده‌های به دست آمده وارد نرم افزار تحلیل آماری شد. نتایج :جدول شماره 1 آماره‌های توصیفی متغیر اعتیاد به اینترنت نوجوانان، کارکرد کلی و ابعاد مختلف کارکرد خانواده (شامل حل مسئله، ارتباط، نقشها، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتاری) که توسط والدین تکمیل شده و فرآیندهای خانواده (شامل کیفیت رابطه با مادر و کیفیت رابطه با پدر) که توسط نوجوانان تکمیل شده را نشان می‌دهد. جدول 1. آماره‌های توصیفی متغیرهای پژوهش خطای استاندارد میانگین انحراف استاندارد میانگین تعداد متغیر 29/1 37/25 5/41 384 اعتیاد به اینترنت 77/0 18/15 62/20 384 کارکرد کلی کارکرد خانواده 24/0 71/4 87/11 384 حل مسئله 48/0 37/9 70/11 384 ارتباط 28/0 45/5 31/19 384 نقشها 41/0 12/8 31/11 384 پاسخدهی عاطفی 48/0 50/9 12/16 384 آمیزش عاطفی 50/0 80/9 91/15 384 کنترل رفتاری 81/2 09/55 27/78 384 رابطه با مادر فرآیند خانواده 98/1 91/38 18/77 384 رابطه با پدر برای بررسی رابطه بین کارکرد و فرآیند خانواده با اعتیاد به اینترنت از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 نشان داده شده است. جدول 2. ضریب همبستگی کارکرد و فرآیند خانواده با اعتیاد به اینترنت فرآیند خانواده کارکرد خانواده رابطه با پدر رابطه با مادر کنترل رفتاری آمیزش عاطفی پاسخدهی عاطفی نقشها ارتباط حل مسئله کارکرد کلی **63/0- **73/0- **63/0 **64/0 **83/0 **14/0 **81/0 00/0 **87/0 اعتیاد به اینترنت ** سطح معناداری 01/0 p< طبق جدول شماره 2، همبستگی کارکرد کلی خانواده با اعتیاد به اینترنت (87/0=r) معنادار بوده و این همبستگی نیرومند و مستقیم است. همچنین خرده مقیاسهای ارتباط، نقشها، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتاری با اعتیاد به اینترنت همبستگی معناداری (به ترتیب 80/0=r، 14/0=r، 83/0=r، 64/0=r و 63/0=r) دارند، اما حل مسئله با اعتیاد به اینترنت نوجوانان همبستگی معناداری ندارد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که افزایش مشکلات کارکرد خانواده همبسته با افزایش اعتیاد به اینترنت است. همچنین مطابق جدول فوق، همبستگی کیفیت رابطه با مادر و اعتیاد به اینترنت (73/0-=r) و کیفیت رابطه با پدر با اعتیاد به اینترنت (63/0-=r) معنادار است که هر دو معکوس بوده و نشان می‌دهد که کیفیت رابطه پایین با مادر و پدر همبسته با گرایش به اعتیاد به اینترنت است. جهت بررسی نقش کارکردهای خانواده در اعتیاد به اینترنت از روش تحلیل رگرسیون همزمان استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 3 نشان داده شده است. جدول3. خلاصه تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس اعتیاد به اینترنت بر اساس کارکرد خانواده SS Df MS F P R r2 r2اصلاح شده SE رگرسیون 27/1944169 7 54/32361 87/232 001/0 88/0 78/0 78/0 78/11 باقیمانده 72/52390 376 96/138 مطابق مندرجات جدول فوق، F محاسبه شده برای کارکرد خانواده در سطح 001/0>P معنادار است. بنابراین، کارکردهای خانواده به صورت معناداری اعتیاد به اینترنت را پیش بینی می‌کنند و سهم آنها در تبیین واریانس اعتیاد به اینترنت برابر با 87/0 است؛ یعنی ابعاد کارکرد خانواده 87 درصد تغییرات اعتیاد به اینترنت را تبیین می‌کنند. ضرایب تاثیر و آماره های t این پیش بینی در جدول شماره 4 درج شده است. جدول 4. ضرایب تاثیر، بتا و t پیش بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس کارکرد خانواده B SE Beta t P کارکرد کلی 26/1 10/0 76/0 20/12 001/0 ارتباط 65/0 25/0 24/0 61/2 001/0 نقشها 12/0 11/0 02/0 05/1 29/0 پاسخدهی عاطفی 37/1 24/0 44/0 66/5 001/0 آمیزش عاطفی 44/0 22/0 15/0 02/2 05/0 کنترل رفتاری 24/0 19/0 09/0 23/1 22/0 نتایج مربوط به ضرایب رگرسیون نشان می‌دهد که با توجه به ضرایب بتا و مقدار t، کارکرد کلی، ارتباط، پاسخدهی و آمیزش عاطفی توان پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارند که ضریب تاثیر استاندارد کارکرد کلی (76/0=β)، ارتباط (24/0=β)، پاسخدهی‌عاطفی (44/0=β) و آمیزش عاطفی (15/0=β) معنادار است که نشان می‌دهد آنها تغییرات اعتیاد به اینترنت را پیش بینی می‌کنند. این یافته بدان معناست که افزایش مشکلات در این ابعاد منجر به گرایش بیشتر به اعتیاد به اینترنت می‌شود، که کارکرد کلی نقش زیاد، پاسخدهی عاطفی متوسط و ارتباط و آمیزش عاطفی نقشی ضعیف در گرایش نوجواننان به اعتیاد به اینترنت بازی می‌کنند. جهت بررسی نقش فرآیندهای خانواده در اعتیاد به اینترنت از تحلیل رگرسیون همزمان استفاده شد که نتایج نشان داد که پیش فرض عدم هم خطی متغیرهای پیش بین با توجه به شاخص VIF (53/3) رعایت نشده است و بنابراین همبستگی بین دومتغیر کیفیت رابطه با مادر و کیفیت رابطه با پدر با همدیگر خیلی بالاست. بنابرین با ترکیب این دو متغیر و ساختن یک متغیر بنام روابط والد-فرزند مجددا از تحلیل رگرسیون استفاده شد که نتایج مربوط به تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس آن در جدول شماره 5 نشان داده شده است. جدول 5. خلاصه تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس اعتیاد به اینترنت بر اساس روابط والد-فرزند SS Df MS F P R r2 r2اصلاح شده SE رگرسیون 86/130578 2 26/66108 27/220 001/0 73/0 53/0 53/0 42/17 باقیمانده 13/115981 382 61/303 مطابق مندرجات جدول فوق، F محاسبه شده برای روابط والد-فرزند در سطح 001/0>P معنادار است. بنابراین، روابط والد-فرزند به صورت معناداری اعتیاد به اینترنت را پیش بینی می‌کنند و سهم روابط والد-فرزند در تبیین واریانس اعتیاد به اینترنت برابر با 53/0 و بدین معناست که روابط والد-فرزندی 53 درصد تغییرات اعتیاد به اینترنت را تبیین می‌کنند. ضرایب تاثیر و آماره های t مربوط به پیش بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس روابط والد-فرزندی در جدول شماره 6 درج شده است. جدول 6. ضرایب تاثیر، بتا و t پیش بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس روابط والد-فرزند B SE Beta T P رابطه با والدین 25/0- 01/0 73/0- 73/20 001/0 نتایج مربوط به ضرایب رگرسیون نشان می‌دهد که با توجه به ضرایب بتا و مقدار t، رابطه با والدین توان پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارد که ضریب تاثیر استاندارد آن (73/0-=β) بوده و معنادار است. این یافته بدین معناست که رابطه با والدین تغییرات متغیر اعتیاد به اینترنت را به صورت قدرتمندی پیش بینی می کند و کیفیت پایین رابطه با والدین منجر به گرایش به استفاده از اینترنت می‌شود. نتیجه گیری اغلب مطالعات پیشین بیشتر بر نقش متقابل اعتیاد به تکنولوژیهای جدید مثل اینترنت و پیامک و کارکردهای خانواده پرداخته اند و البته این مطالعات کمتر به مولفه ها و خرده مقیاسهای کارکرد خانواده توجه نموده و یافته ها و تبیین‌ها را به صورت کلی ارائه داده، بنابراین بحث کاملا مستقل در زمینه رابطه و نقش اعتیاد به اینترنت در کارکردهای مختلف خانواده میسر نیست. نتایج فرضیه‌های مربوط به رابطه کارکرد خانواده با اعتیاد به اینترنت نشان داد که کارکرد کلی خانواده، رابطه، نقشها، آمیزش عاطفی، پاسخدهی عاطفی و کنترل رفتاری با اعتیاد به اینترنت همبستگی معنادار مستقیم دارند که در اغلب موارد این همبستگی نیرومند بوده و نشانگر این است که افزایش مشکلات در کارکرد خانواده همبسته با افزایش اعتیاد به اینترنت فرزندان است. با این حال در زمینه کارکرد حل مسئله در خانواده یافته ها فرضیه نشان دادند که حل مسئله با اعتیاد به اینترنت رابطه معناداری ندارد. همچنین نتایج نشان داد که کارکرد کلی، ارتباط، پاسخدهی و آمیزش عاطفی توان پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت را دارند که در این میان بیشترین تاثیر را کارکرد کلی و در درجه بعد پاسخدهی عاطفی دارد و چهار متغیر مذکور 78 درصد تغییرات اعتیاد به اینترنت را پیش بینی می کنند که نشانگر نقش خیلی مهم کارکردهای خانوادگی در اعتیاد به اینترنت است. یافته های مطالعه حاضر در زمینه رابطه کارکرد خانواده با اعتیاد به اینترنت همسو با یافته‌های ین و همکاران (2007)، تسیتسکا و همکاران (2011)، شنورمانسی و همکاران (2014) و خسروی و علیزاده صحرایی (1390) است. ین و همکاران (2007) و خسروی و علیزاده صحرایی (1390) نشان داده اند که برخی کارکردهای خانواده با اعتیاد به اینترنت فرزندان نوجوان رابطه داشته و کارکرد خانوادگی پایین با گرایش بیشتر به اعتیاد به اینترنت نوجوانان همبسته است و علاوه بر این کارکردهای خانواده پیش بین معنادار اعتیاد به اینترنت بوده است. تسیتسکا و همکاران (2011) نیز نشان داده اند که روابط خانوادگی ناکارآمد با اعتیاد به اینترنت فرزندان رابطه دارد. مطالعه شنورمانسی و همکاران (2014) که در بین بزرگسالان انجام گرفته است نشان داده که بزرگسالانی که اعتیاد به اینترنت دارند کارکرد خانوادگی آنها مختل و پایین تر بوده است. یافته‌های شنورمانسی و همکاران (2014) که به صورت مقایسه کارکردهای خانوادگی بزرگسالان مبتلا به اعتیاد به اینترنت و غیرمبتلا انجام شده است نشان داده است که افراد مبتلا به اعتیاد به اینترنت در همه کارکردهای خانوادگی (شامل کنترل رفتاری، پاسخدهی عاطفی، حل مسئله، روابط، نقشها و نمره کل کارکرد خانواده) دچار مشکل بوده و کارکردهای خانوادگی آنها مختل است. البته خسروی و علیزاده صحرایی (1390) در مطالعه رابطه کارکردهای خانواده با اعتیاد به اینترنت از مقیاس کارکرد خانواده (FFS) استفاده کرده بودند که با ابراز استفاده شده در این پژوهش متفاوت بوده و دارای ابعاد و خرده مقیاسهای متفاوتی برای کارکرد خانواده است. با این حال یافته های آنها در زمینه رابطه ابراز وجود، گرایشهای ذوقی و تاکیدات مذهبی با اعتیاد به اینترنت تا حدود با مولفه های کارکردهای خانواده در مطالعه حاضر همچون ارتباط، کنترل رفتاری و آمیزش و پاسخدهی عاطفی همپوشی دارند. همچنین یافته‌های مطالعه حاضر نشان دادند که فرآیند خانواده با اعتیاد به اینترنت رابطه داشته و نقش معناداری در پیش بین ر.ابط والد-فرزند دارد. این یافته ها همسو با پژوهشهای ین و همکاران (2007)، لیو و وو (2007)، شنورمانسی و همکاران (2014) است، زربخشی بحری، راشدی و خادمی (1391)، سلیمی، جوکار و نیکپور (1387) است. ین و همکاران (2007) نشان داده‌اند که تعارض بین والدین و نوجوانان با اعتیاد به اینترنت نوجوانان رابطه دارد و مطالعه لیو و وو (2007) نشان داده است که بین رابطه فرزند-والد و اعتیاد به اینترنت فرزندان رابطه وجود دارد و کیفیت رابطه با والدین بر اعتیاد به اینترنت فرزندان تاثیر نسبتا زیادی داشته و کیفیت پایین رابطه نوجوان با والدین و تعارضات بین آنها پیش بین اعتیاد به اینترنت نوجوانان است. شنورمانسی و همکاران (2014) نشان داده‌اند که بزرگسالانی که اعتیاد به اینترنت دارند در روابط بین فردی صمیمی مشکل دارند. احمدی، عبدالملکی، افسر دیر، سیداسماعیلی (1389) اشاره کرده‌اند که روابط درون خانوادگی و صمیمت بین اعضای خانواده از عوامل است که نوجوانان را از آسیبهای دنیای مجازی مصون می‌سازد. چنانچه زربخشی بحری و همکاران (1391) اشاره کرده‌اند صمیمت، محبت و اعتماد بین والدین و فرزندان موجب تحکیم روابط گشته و بر عکس فقدان آنها موجب فاصله‌گیری فرزندان از خانواده شده و احتمال دارد فرزندان به دنبال جایگزینهای دیگری بروند تا جای خالی رابطه صمیمی با والدین را پر کنند. لی و همکاران (2014) که با مرور مطالعات انجام گرفته در زمینه اعتیاد به اینترنت و همبسته های مربوط به خانواده نشان دادند که نوجوانانی دارای اعتیاد به اینترنت رضایت کمتری از رابطه با والدین داشته (کائو، سون، هائو و تائو ، 2011) و تعارضات بین فردی زیادی بین فرزند و والدین (وانگ و همکاران، 2011؛ ین و همکاران، 2009) و در روابط با والدین میزان کمتری از اعتماد را گزارش کرده‌اند (هانگ و لونگ، 2009). همچنین گونوک و دوغان (2013) نشان داده‌اند که حمایتهایی که نوجوانان از سوی خانواده دریافت می‌کنند، بویژه حمایتهای مادر و کیفیت رابطه با وی نقش پیشگیرانه‌ای در اعتیاد به اینترنت نوجوانان دارد و خانواده‌هایی که حمایتهای اجتماعی بسنده‌ای برای فرزندان خود فراهم نمی آورند موجب می شوند که فرزندان در معرض گرایش یه رفتارهای مشکل آفرین اعتیادی اعم از مصرف سیگار، الکل و اینترنت قرار گیرند و جالب اینکه بسیاری از پژوهشهای حوزه اعتیاد (مثل هندرسون ، 2001؛ تورلو، لنگل و تومیک ، 2004) حاکی از این هستند که شباهتهای زیادی بین اعتیاد به اینترنت و سایر اعتیادها وجود دارد. گرچه وجود برخی مشکلات خانوادگی و تعارضات و مشکلات بین فردی بویژه با والدین یکی از عوامل گرایش نوجوانان به اعتیاد به اینترنت و دیگر تکنولوژی های نوین ارتباطی است، ولی این رابطه یکجانبه نبوده و استفاده افراطی و ناسالم از این ابزارهای نوین ارتباطی نیز به نوبه خود کیفیت تعامل اعضای خانواده را مختل کرده و به کارکدهای خانوادگی آسیب می رساند. این بدان معناست که یک رابطه دوسویه بین کارکرد و مسائل خانوادگی، بین فردی و ... با گرایش به استفاده نابهنجار از تکنولوژی های جدید وجود دارد. البته چنانچه شنورمانسی و همکاران (2014) اشاره کرده اند تعیین روابط علی بین مشکلات خانوادگی و اعتیاد به تکنولوژی چندان آسان نیست. با این حال، این عناصر می توانند به شکل یک چرخه معیوب در آمده و با تقویت یکدیگر موجب تشدید مشکلات گردند. لی و همکاران (2014) اشاره کرده اند که باور به اینکه عوامل خانوادگی نقش کلیدی در شروع و تشدید اعتیاد به اینترنت و استفاده پاتولوژیک از اینترنت در نوجوانان دارد، مورد توجه نظریه ها و کارهای تجربی بسیاری در سالهای اخیر بوده است، ولی این مسئله نیز قانع کننده است که اعتیاد به اینترنت می تواند در مشکلات خانوادگی به شیوه های مختلفی سهیم باشد. دسترسی به امکانات ارتباطی جدید مثل اینترنت عامل مهم‌تری در این چرخه بوده و تاثیری منفی بر شیوه تعامل والد-فرزند دارد (مسک ، 2003) که حتی می تواند پا از محیط خانواده فراتر گذاشته و موجب بروز تعارضات بین نسلی و کاهش همبستگی در خانواده گردد. بویژه در جامعه ما، امروزه نوجوانان و حتی کودکان زمان زیادی را به استفاده از این ابزارها اختصاص می دهند، در حالیکه که کاتز و رایس (2002) اشاره کرده‌اند که این مسئله باعث می شود که آنها وقت کمتری را با والدین خود بگذرانند، این در حالی است که قبلا وقت و زمان بیشتری برای تعامل مستقیم با خانواده صرف می‌کردند. به دلیل اینکه یکی از ویژگیهای کیفیت روابط والد-فرزندی مثبت، تخصیص وقت و زمان بین والدین و فرزندان است، این کاهش زمان عاملی مهم در کاهش همبستگی و اتحاد خانوادگی است (مسک، 2003). از دیگر سو کودکان و نوجوانان بواسطه استفاده از اینترنت قادر به کسب اطلاعات نسبتا زیادی هستند که گاها با هنجارهای خانواده و فرهنگی تناسب ندارد که این مسئله نیز به نوبه خود می تواند منبع تعارض با والدین گردد. با این حال معکوس این وضعیت نیز متصور است و آن اینکه وقتی کارکردهای خانواده مختل شده باشند، وضعیت روانشناختی آنها نیز تحت تاثیر قرار گرفته و منجر به گرایش به رفتارهای نابهنجار فزونی یابد. در این ارتباط پژوهشها نشان می دهند که افرادی که نوجوانانی که اعتیاد به اینترنت دارند بیشتر احساس تنهایی و افسردگی گزارش می کنند (ساندرز و همکاران، 2000). بدین صورت به دلیل فقدان پیوند و پاسخدهی عاطفی و کاهش همبستگی بین اعضاء، فقدان کنترل و نظارت بر رفتارها اعضاء و ناتوانی در حل مشکلات آنها، فرزندان به صورت ضمنی متوجه ناکارآمدی خانواده شده و در جهت سازگاری و حفظ تعادل روانشناختی بوده و برای کسب آرامش، لذت و تعادل دست به گریبان ابزارهای دیگری گردد که یکی از آنها اینترنت و دیگر تکنولوژی ها جدید است که امروزه بسیار سهل الوصول بوده و در کنار این مسائل بویژه برای کودکان و نوجوان دارای جذابیتهایی نیز می باشد. طبق نظر سیموس و همکاران (2012) امروزه افراد در بافت تعاملات و روابط خانوادگی که در اعتیاد به اینترنت دخیل هستند رشد می یابند و اگر خانواده ها کارکرد مناسبی داشته باشند، افزاد نیز به صورت سالم رشد خواهند کرد و چنین خانواده هایی مشکلاتشان را با مشارکت همدیگر و صورت مناسبی حل کرده، با یکدیگر پیوندهای عاطفی نیرومندی خواهند داشت، بدون محدود کردن آزادی دیگری از همدیگر مراقبت خواهند کرد، نقشها را به شکل منصفانه ای تقسیم خواهند کرد و به رفتارهای همدیگر و بویژه فرزندان کنترلی در سطح متوسط خواهند داشت و روابط آنها به صورت مستقیم، گشوده و راحت خواهد بود. ین و همکاران (2007) نیز با نشان دادن مختل بودن کارکردهای خانوادگی در خانواده های دارای نوجوان مبتلا به اعتیاد به اینترنت، پیشنهاد کرده اند که اعتیاد به اینترنت بایستی به عنوان نشانگان رفتاری در نظر گرفته شود که کارکرد خانواده را مختل کرده و موجب تعارض بین والدین و فرزندان می شود. با توجه به دو سویه بودن نقش اعتیاد به اینترنت و کارکردها و فرآیندهای خانوادگی، در امر مشاوره و مداخلات روانشناختی هم بایستی به هر دو عنصر توجه نموده و برنامه های مداخلاتی بایستی هم والدین و هم فرزندان را شامل گردد. پارک و همکاران (2008) نیز به اهمیت نقش خانواده در پیشگیری از اعتیاد پرداخته و پیشنهاد کرده اند که در برنامه های پیشگیری بایستی به این عنصر در جهت کاهش اعتیاد به تکنولوژی های جدید توجه شود.   منابع احمدی، خدابخش؛ عبدالملکی، هادی؛ افسر دیر، بیتا؛ سیداسماعیلی، فتح الله (1389). نقش عوامل خانوادگی در نوع و میزان استفاده از اینترنت. مجله علوم رفتاری، 4 (4): 333-327. ثنایی، باقر؛ علاقبند، ستیلا و هومن، عباس (1379). مقیاسهای سنجش خانواده وازدواج. تهران: موسسۀانتشارات بعثت. خسروی، زهره؛ علیزاده صحرایی، ام هانی (1390). رابطه اعتیاد به اینترنت با عملکرد خانواده و سلامت روان در دانش آموزان. مطالعات روانشناسی تربیتی، 14: 80-59. زاده محمدی، علی؛ ملک خسروی، غفار (1385). بررسی مقدماتی ویژگیهای روانسنجی و اعتباریابی مقیاس سنجش کارکرد خانواده (FAD). خانواده پژوهی، 2 (5): 89-69. زربخشی بحری، محمدرضا؛ راشدی، وحید؛ خادمی، محمدجواد (1391). احساس تنهایی و اعتیاد به اینترنت در دانشجویان. مدیریت ارتقای سلامت، 2 (1): 38-32. سلیمی، عظیمه؛ جوکار، بهرام؛ نیکپور، روشنک (1387). ارتباطات اینترنتی در زندگی: بررسی نقش حمایت اجتماعی و احساس تنهایی در استفاده از اینترنت. فصلنامه مطالعات روانشناختی، 5 (3): 102-81. علوی، سید سلمان؛ اسلامی، مهدی؛ مرآثی، محمدرضا؛ نجفی، مصطفی؛ جنتی فرد، فرشته و رضاپور، حسین (1389). ویژگیهای روانسنجی آزمون اعتیاد به اینترنت یانگ. مجله علوم رفتاری، 4 (3): 183-189. Bernardi, S., & Pallanti, S. (2009). Internet addiction: A descriptive clinical study focusing on comorbidities and dissociative symptoms. Comprehensive Psychiatry, 50(6): 510–516. Brown, L. B., Manning, W. D. (2009). Family boundary ambiguity and the measurement of family structure: the significance of cohabitation. Demoghraphy, 46(1): 85-101. Cao, H., Sun, Y., Wan, Y., Hao, J., & Tao, F. (2011). Problematic Internet use in Chinese adolescents and its relation to psychosomatic symptoms and life satisfaction. BMC Public Health, 11(1), 802. Engelberg, E., Sjoberg, L. (2004). Internet use, social skills and adjustment. CyberPsychology & Behavior , 7(1): 41-47. Faulkner, X., & Culwin, F. (2005). When fingers do the talking: A study of text messaging. Interacting with Computers, 17: 167–185. Ferraro, G., Casi, B., D’Amico, A., and Blasi, M. (2007) Internet addiction disorder: an Italian study. Cyberpsychology & Behavior, 10(2): 170–175. Gunuc, S., Dogan, A. (2013). The relationship between Turkish adolescents’ Internet addiction, their perceived social support and family activities. Computer in Human Behavior, 29: 2197-2207. Henderson, E. C. (2001). Understanding addiction. University Press of Mississippi (pp. 4–153). Huang, H., & Leung, L. (2009). Instant messaging addiction among teenagers in China: Shyness, alienation, and academic performance decrement. CyberPsychology and Behavior, 12(6), 675–679. Huang, X., Zhang, H., Li, M., Wang, J., Zhang, Y., & Tao, R. (2009). Mental health, personality, and parental rearing style of adolescents with Internet addiction disorder. Cyber Psychology, Behavior, and Social Networking, 13(4): 401–406. Internet World Stats (2012). Internet Usage in the Middle East: Middle East Internet Usage & Population Statistics. http://www.internetworldstats.com/stats5.htm. Johansson, A. and Gotestam, G. (2004) Internet addiction: characteristics of a questionnaire and prevalence in Norwegian youth (12-18 years). Scandinavian Journal of Psychology, 45: 223–229. Kanwal, N. & Archana, D.A. (2003) Internet addiction in students: a cause of concern. Cyberpsychology & Behavior, 6(6): 653–656. Katz, J. E., & Rice, R. E. (2002). Social consequences of Internet use. Cambridge, MA: MIT Press. Kim, K., Ryu, E., Chon, M.Y., Yeun, E.J., Choi, S.Y., Seo, J.S., and Nam, B.W. (2005) Internet addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: a questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies, 43:185–192. Ko, C.H., Yen, J.Y., Liu, S.C., Huang, C.F., & Yen, C.F. (2009). The associations between aggressive behaviors and Internet addiction and online activities in adolescents. Journal of Adolescent Health, 44(6): 598–605. Lam, L.T., Peng, Z.W., Mai, J.C., & Jing, J. (2009). Factors associated with Internet addiction among adolescents. Cyber Psychology and Behavior, 12(5): 551–555. Lei, L., & Wu, Y. (2007). Adolescents’ paternal attachment and internet use. CyberPsychology and Behavior, 10(5): 633–639. Li, W., Garland, E.L., & Howard, M. (2014). Family factors in Internet addiction among Chinese youth: a review of English- and Chinese-language studies. Computer in Human Behavior, 31: 393-411 Liu, C. Y., & Kuo, F. Y. (2007). A study of Internet addiction through the lens of the interpersonal theory. CyberPsychology & Behavior, 10(6): 799–804. Lu, X., Watanabe, J., Liu, Q., Uji, M., Shono, M., & Kitamura, T. (2011). Internet and mobile phone text-messaging dependency: factor structure and correlation with dysphoric mood among Japanese adults. Computer in Human Behavior, 27: 1702-1709. Mesch, G.S.(2006).Family Relations and the Internet: Exploring a Family Boundaries pproach. Journal of family communication, 6(2): 119–138. Murali, V., George, S. (2007). Lost online: an overview of Internet addiction. Advance in Psychiatric Treatment, 13: 24–30. Park, S.K., Kim, J.Y., Cho, C.B. (2008). Prevalence of Internet addiction and correlations with family factors among South Korean adolescents. Adolescence, 43:895–909. Sanders, C. F., filed, T. M., Diego, M., & Kaplan M. (2000). The relationship of internet use to depression and social isolation among adolescents, 35 (138): 372-378 Şenormancı, Ö., Şenormancı, G., Güçlü, O., Konkan, R. (2014). Attachment style and family functioning in patients with Internet addiction. General Hospital Psychiatry, 36: 203-207. Siomos, K., Floros, G., Fisoun, V., Evaggelia, D., Farkonas, N., Sergentani, E., et al. (2012). Evolution of Internet addiction in Greek adolescent students over a two year period: The impact of parental bonding. European Child and Adolescent Psychiatry, 21(4): 211–219. Thurlow, C., Lengel, L., & Tomic, A. (2004). Computer mediated communication: Social interaction and the internet. London: Sage Publications. Tsai, C.C., & Lin, S.S. (2003). Internet addiction of adolescents in Taiwan: An interview study. CyberPsychology & Behavior, 6(6): 649–652. Tsitsika, A., Critselis, E., Louizou, A., Janikian, M., Freskou, A., Marangou, E., et al. (2011). Determinants of Internet addiction among adolescents: A case-control study. The Scientific World Journal, 11: 866–874. Wang, H., Zhou, X., Lu, C., Wu, J., Deng, X., & Hong, L. (2011). Problematic internet use in high school students in Guangdong province, China. PloS One, 6(5): e19660. Widyanto, L., & McMurran, M. (2004). The Psychometric Properties of the Internet Addiction Test. Cyberpsychology & Behavior, 7(4): 443–450. Xiao, H., Su, L., Gao, X., Fan, F., & Cao, F. (2007). Effect factor analysis of middle school students’ Internet overuse tendency. Chinese Journal of Clinical Psychology, 15: 149–151. Yen, J. Y., Yen, C. F., Chen, C. C., Chen, S. & Ko, C. (2007). Family factors of internet addiction and substance use experience in Taiwanese adolescents. CyberPsychology & Behavior, 10(3): 323–329. Yen, J. Y., Yen, C. F., Chen, C. S., Wang, P. W., Chang, Y. H., & Ko, C. H. (2012). Social anxiety in on-line and real life interaction and their associated factors. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 15(1): 7–12. Yoo, H. J., Cho, S. C., Ha, J., Yune, S. K., Kim, S. J., & Hwang, J. (2004). Attention deficit hyperactivity symptoms and Internet addiction. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 58(5): 487-494. Young, K.S. (1998). Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. Cyberpsycholgy & Behavior, 1: 237–44.