سرمقاله

اگر نگاهی گذرا به روند گشایش و توسعه­ی دپارتمان­ها و بخش­های زبان و ادبیات کردی در دانشگاه­های خاورمیانه و اروپا بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که این رشته­ی دانشگاهی در ایران بسیار دیرتر از سایر کشورها ایجاد و راه­ندازی شد. نخستین بخش زبان و ادبیات کردی در سال 1338شمسی در دانشگاه بغداد تاسیس شد و در همان سال بخش کردپژوهی در آکادمی علوم شرقی در سنت پترزبورگ نیز گشایش یافت. از آن زمان تاکنون همواره شاهد رشد کمی و کیفی بخش­های زبان و ادبیات کردی در دانشگاه­های خارج از ایران بوده­ایم، به گونه­ای که امروزه نە تنها در دانشگاه‌های کشورهای مجاور نظیر ترکیە، عراق و سوریە بلکە در کشورهای اروپایی از قبیل فرانسە، انگلستان، آلمان، روسیە، سوئد و لهستان و اخیرا در برخی از دانشگاه­های آمریکای شمالی، زبان و ادبیات کردی در مقاطع گوناگون و در سطوح مختلف مورد اهتمام و توجە پژوهشگران، مسئولین آموزش عالی و برنامەریزان درسی و فرهنگی قرار گرفتە است. کردی، زبان رسمی نظام آموزش و پرورش در کردستان عراق است و رشتە­ی زبان و ادبیات کردی در بیش از بیست مرکز دانشگاهی دولتی و آزاد در اقلیم دایر است. در ترکیە نیز در دانشگاه‌های وان، ماردین، درسیم، موش و بینگول رشتە­ی زبان و ادبیات کردی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌شود و در خلال دهەی گذشته در دانشگاه­های قامیشلو و کوبانی در سوریه دایر شده است.

ایجاد و راەاندازی رشتە­ی زبان و ادبیات کردی در ایران برای نخستین بار در  سال ١٣٩٤ در دانشگاه کردستان در سنندج صورت پذیرفت. این اقدام با توجه به جایگاه زبان کردی به مثابه­ی یکی از شاخەهای زبان‌های ایرانی غربی در خانوادەی بزرگ زبانی هندوایرانی اگرچه دیر اتفاق افتاد، اما می‌تواند نویدبخش انجام پژوهش‌های اصیل و جدی در این حوزە باشد. در همین راستا، ایجاد مرکز پژوهش­های کردستان­شناسی دانشگاه کردستان که در سال 1395 به پژوهشکدە­ی کردستان‌شناسی ارتقا یافت می‌تواند گشایشگر تلاش‌های علمی و کارهای پژوهشی در این حوزه تلقی شود. دانشگاه کردستان در سال‌های گذشتە با تلاش خستگی‌ناپذیر اعضای هیئت علمی کارآمد و حمایت مسئولین دلسوز خود توانستە است گام‌های بزرگی در جهت اعتلا و بالندگی جوانب مختلف زبان و ادبیات کردی بردارد و امید است دیگر دانشگاه‌های کشور ، و بە ویژە دانشگاه‌های مناطق کردنشین، بیش از پیش در حفظ و توسعە­ی گنجینەی ارزشمند زبان و ادبیات کردی سهم خود را ایفا نمایند.  

انتشار پژوهشنامه ادبیات کردی یکی از اقدامات شایان توجه در راستای توسعه­ی پژوهش در زبان و ادبیات کردی است. گستردگی فراوان و ظرفیت­های بالای زبان کردی از سویی، و تنوع مضامین انسانی و جهان‌شمول و بن‌مایەهای اصیل آیینی و فرهنگی ادبیات کردی از دیگر سو، نه تنها ضرورت تدریس آن را نمایان می­سازد بلکه لزوم کنکاش و پژوهش در بیشتر جوانب و ابعاد گوناگون زبان و ادبیات کردی را بیش از پیش آشکار می­کند. جدای از این موارد، با در نظر گرفتن تاثیر و تاثر زبان و ادبیات کردی و فارسی و نیز لزوم توجە بیشتر بە توسعە­ی هر دو زبان، امروزە هموارە از آموزش و پژوهش در حوزە­ی زبان کردی بە مثابەی یکی از شاخص‌های جدی در توسعە متوازن فرهنگی یاد می‌شود. همچنین، میراثی گران­بها از آثار ادبی شفاهی و مکتوب در طول تاریخ پر فراز و نشیب ادبیات کردی بر جای مانده است که اهتمام نسل جوان را می­طلبد، به ویژه در دوران کنونی که بحران هویت به مثابه­ی یکی از اختلالات پربسامد سوژه­ به شمار می­آید.

پژوهشنامه ادبیات کردی نخستین و در حال حاضر تنها نشریه­ی علمی و دانشگاهی کشور است کە بە زبان­های فارسی و کردی و در حوزه‌ی زبان و ادبیات کردی،  ادبیات تطبیقی، و  نقد و نظریه ادبی چاپ و منتشر می‌شود. صاحب امتیاز نشریه پژوهشکده کردستان­شناسی دانشگاه کردستان است و اعضای هیئت تحریریە و داوران آن را تیمی متخصص از چهره‌های آکادمیک داخلی و بین‌المللی تشکیل می‌دهند. دوفصلنامه پژوهشنامه ادبیات کردی از سوی چندین بانک اطلاعاتی و پایگاە معتبر داخلی و بین‌المللی نمایە می‌شود و اخیرا به فرایند داوری کمیسیون نشریات علمی وزارت علوم، تحقیقات وفناوری راه یافته است. کلیە مقالات نشریە به زودی دارای DOI خواهند شد و امید است به زودی از سوی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و مرکز استنادی اسکاپوس نمایه شود. در طی سالیان، نشریاتی حائز اهمیت و  درخور نگرورزی در قالب نشریات دانشگاهی و غیردانشگاهی به زبان کردی در داخل و خارج از کشور به انتشار رسیده‌اند، اما هیچ کدام در دو دهه‌ی گذشته به پایگاه­های اعتبارسنجی و مراکز استنادی داخلی، منطقه‌ای و یا بین‌المللی راه نیافته‌اند.

 زبان کردی دارای پیشینه غنی، دایره وسیع واژگان، ادبیات شکوفا، گستره‌ی فراوان گویشوران و تعدد چشمگیر مطبوعات و رسانه‌های جمعی است. اما با توجه به داده‌های پایگاه­های اعتبارسنجی و مراکز استنادی داخلی و خارجی تا کنون نتوانسته است به جایگاهی حداقل مشابه وضعیت زبان‌های همسایه خود نظیر فارسی، عربی و ترکی در خصوص تولیدات علمی دست یابد. انتشار نشریه‌ی پیش روی در راستای ورود زبان کردی به پایگاه­های استنادی، اعتبارسنجی و نمایه­سازی است. شماره‌های پیشین نشریه با اقبال فراوان پژوهشگران حوزه­های گوناگون زبان و ادبیات کردی در داخل و خارج از کشور همراه شده است و امید است این همکاری و تلاش­ها در نیل به سوی اهداف نشریه که همانا انجام و ارائه­ی پژوهش­های اصیل بر مبنای اصول روش­شناختی و نیز حضور زبان کردی در پایگاه­های معتبر اطلاعاتی است مفید واقع افتد.

در شماره پیش روی (پاییز و زمستان ۹٨) غیر از سرمقالە، دوازده مقالە کامل علمی از پژوهشگران داخلی و خارجی به چاپ رسیده است و چکیده مقالات نیز به سه زبان فارسی، کردی و انگلیسی منتشر شده است. در شماره حاضر سعی شده است در کنار توجه به حوزه­هایی نظیر فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی، ادبیات کلاسیک کردی در سنت‌های ادبی کرمانجی شمال، مرکزی، جنوبی و گورانی، و خوانش­های تطبیقی از آثار ادبی، اهمیت خاصی نیز به ادبیات معاصر و به ویژه شعر نو و ادبیات داستانی و همچنین کاربست نظریه­های نوین ادبی در خوانش آثار ادبی داده شود. جدای از این موارد، سه مقاله در حوزه زبان­شناسی و مطالعات گویش­شناختی نیز منتشر گشته­اند. در این شماره هفت عنوان مقاله به زبان کردی و پنج مقاله به زبان کردی (مرکزی) ارائه شده­اند و نشریه آمادگی خود را جهت انتشار مقالات به دیگر گویش­های کردی نیز اعلام می­دارد.

در پایان، لازم است از زحمات کلیە­ی دوستان ارجمند و همکاران گرامی کە در انتشار نشریه همراه و همکار بودند نهایت تشکر و قدردانی را داشتە باشم. از اعضای محترم هیئت تحریریه، داوران، ویراستاران علمی و ادبی، اعضای هیئت علمی دانشکده­ زبان و ادبیات دانشگاه کردستان و به ویژه همکاران و دانشجویان گروه زبان و ادبیات کردی نهایت تشکر و امتنان را دارم. همچنین از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه کردستان نهایت تشکر را دارم. لازم است از مدیر داخلی نشریه و نمونه­خوان و نیز صفحه­آرا و طراح جلد تشکر و قدردانی نمایم. امید است نشریه حاضر بتواند بخش هرچند کوچکی از آثار اصیل پژوهشی حوزه­ی زبان و ادبیات کردی را دربرگیرد و علاوە بر جامعە­ی دانشگاهی و پژوهشگران مستقل، سایر علاقەمندان نیز از آن بهرەمند شوند.

بختیار سجادی

جانشین سردبیر پژوهشنامه ادبیات کردی

20  اسفندماه 1398 شمسی