هنجاریابی ابزار ارزیابی عملکرد رفتار حمله‏ای بازیکنان مدارس فوتبال با رویکرد تدریس بازی‏ محور

مقدمه

در شیوه‏های سنتی آموزش ورزش یعنی رویکرد مبتنی بر تکنیک^[1]، معلمین و مربیان فرآیند یاددهی-یادگیری را در متبحر ساختن بازیکنان در مهارت ورزشی خاص و اجرای آزمون‏هایی جهت ارزیابی میزان اکتساب مهارت آنها می‏دیدند؛ اما رویکردهای جدید بازی‏محور^[2] پارا فراتر نهاده و معتقدند که مهارت حرکتی خاص باید در شرایط واقعی و نزدیک به مسابقه آموزش داده شود. این شیوه آموزش موجب می‏شود یادگیرنده یاد بگیرد که چه چیزی را، چه زمانی و چگونه انجام دهد.

    یادگیری مهارت حرکتی طی تعامل فرد، محیط و تکلیف رخ می‏دهد. این تعامل در هماهنگی حرکتی بازیکنان (2011Nevett, Rovegno, Barbiaz and Caughtry,) بیانگر اهمیت برابر اجزای شناختی و حرکتی در توسعه عملکرد ورزشی می‏باشد (2001, Griffin, Dodds, Placek, and Tremino) ;1987French, & Thomas,). از چشم‏انداز یادگیری موقعیتی^[3]، عملکرد بازی حاصل فرآیند تعاملی بین دانش و هوشیاری تاکتیکی، توانایی تصمیم‏گیری و اجرای مهارت فرد در بازی می‏باشد (1998Oslin, Mitchell and Griffin,). این‌که چه حرکات با توپ و بدون توپی را بازیکن انتخاب نماید و چگونه آنها را اجرا کند بیانگر وجود دو بُعد ضروری از بازی است: تکنیک و تاکتیک (2005Grehaigne, Wallian, & Godbout,). توسعه این ابعاد از طریقبرانگیخته کردن بازیکنان توسط بازی، انتقال یادگیری مبتنی بر مشابهت‏های تاکتیکی (2009 García-López, Contreras, Penney and Chandler,) و توسعه مهارت تصمیم‎گیری از طریق حل مسأله (2006Oslin and Mitchell, ) موجب برتری رویکردهای بازی‏محور نسبت به سایر شیوه‏های آموزش سنتی شده‏اند.

رویکردهای بازی‏محور بر چهار اصل آموزشی انتخاب نمونه^[4]، پیچیدگی تاکتیکی^[5]، بازنمایی واقعی^[6] و تسهیل حرکتی اغراق آمیز^[7] استوار است. این اصول به منظور تدریس مهارت و آگاهی تاکتیکی از طریق بازی‏های در ابعاد کوچک^[8] (SSG) استفاده می‏شوند. این‏گونه بازی‏ها فضای یادگیری خلاقانه‏ای را برای بهبود دانش و مهارت یادگیرنده ایجاد می‏کنند (2015Serra Olivares, Gonzalez Villora, Garcia Lopez, Araujo,) چون رابطه متقابل اجراکننده و محیط موجب می‏شود که یادگیرنده بتواند با تمرین، حرکاتش را با اطلاعات محیطی تطبیق داده و با توانمندسازی «جفت‏شدگی اطلاعات-حرکت^[9]»، رفتارش را هدایت نماید (2010, Renshaw,  Chow,  Davids  and Hammond,). به همین منظور برای طراحی تکلیف و ارزیابی پیشرفت یادگیری از قیودی مانند قواعد بازی، فضا، ابزارهای آموزشی و ... و مسائل تاکتیکی استفاده می‏شود. در ادبیات پژوهشی چندین طبقه‏بندی از مسائل تاکتیکی بیان شده که می‏توان به طبقه‏بندی Griffin et al. 1995)) برای ورزش‏هایی مانند فوتبال و بسکتبال و نیز (2003)  Mitchell, Oslin and Griffin, برای بازی‏های هجومی اشاره کرد. اهداف و مسائل تاکتیکی‏ای که آنها برای هدایت فرآیند تدریس و یادگیری ورزش‏های هجومی قرار دادند عبارتند از: الف) حمله به قصد گل زدن شامل حفظ مالکیت توپ، نفوذ به دفاع و انتقال، ب) دفاع به قصد گل نخوردن: شامل فضای دفاعی، دفاع از دروازه، ربودن توپ حریف^[10] و ج) شروع و شروع مجدد بازی شامل شروع کردن بازی، شروع مجدد از خطوط اوت و شروع مجدد از وضعیت‏های خطا (2013Mitchell, Oslin and Griffin,). طبقه‏بندی تاکتیکی دیگری نیز توسط (1992) Bayer  ارائه شده بود. او اهداف و مسائل تاکتیکی را در قالب اصول اقدام^[11] در حمله شامل حفظ مالکیت توپ، نفوذ به دفاع حریف و حمله برای گل زدن و در دفاع نیز شامل بازگرداندن مجدد مالکیت توپ، دفاع از فضا و دفاع از دروازه بیان کرد.

    در رویکردهای بازی‏محور فرآیند ارزیابی عملکرد بازی ورزشی اهمیت فراوانی دارد، چون پیش‏فرض اصلی این رویکرد، تقویت اجزای عملکرد و تصمیم‏گیری می‏باشد (2006Oslin and Mitchell). این‏گونه ارزیابی‏ها اطلاعات مفید و ارزشمندی را برای بهبود فرآیند یادگیری در اختیار محققین و معلمان قرار می‏دهند. علی‏رغم اینکه اندازه‏گیری دانش و فهم بازی در کلاس‏های آموزشی فوتبال و جلسات تمرین ورزشی بسیار مشکل می‏باشد، تلاش‏هایی جهت طراحی این‏گونه ابزارها صورت گرفته است. اولین آنها، ابزار ارزیابی عملکرد بازی^[12](GPAI)  (1998Oslin et al.,) بود. در این ابزار رفتارهای نشان‏دهنده فهم تاکتیکی و نیز توانایی بازیکن در حل مسائل تاکتیکی با انتخاب و اجرای مهارت‏های مناسب بررسی می‏شدند. در ادامه، (1997Grehaigne, Godbout and Bouthier,)  نیز روند ارزیابی ورزش گروهی^[13] (TSPAP) را برای ارزیابی مهارت‏های هجومی طراحی نمودند که برای اندازه‏گیری عملکرد بازی در والیبال مورد استفاده قرار گرفت (2003Griffin and Richard,). آن ابزار بر پایه دو رفتار اصلی دریافت توپ و اجرای مهارت با توپ بود و عمدتاً بر ارزیابی ابعاد حمله‏ای بازیکن صاحب توپ تمرکز می‏کرد. (2011) Gutiérrez, González, García‐López and Mitchell ابزار سنجش عملکرد بازی^[14] (G-PET) را طراحی کردند که مبتنی بر کار اولیه نوت و همکاران (2001) بود. GPET یک سامانه مشاهده‏ای برای تحلیل نشانه‏ای^[15] است (2013Garcia-Lopez, Gonzalez-Vilora, Gutierrez and Serra, )، که امکان تحلیل تصمیمات تاکتیکی صورت گرفته توسط بازیکن را فراهم می‏نماید. این ابزار تفاوت زیادی با GPAI و TSPAP دارد، چون آنها علی‏رغم ارزیابی تصمیم‏گیری و اجرای مهارت، توجهی به موقعیت‏های تاکتیکی‏ای که تصمیمات و اجرای مهارت‏ها در آن رخ داده‏اند را ندارند (2008, Memmert and Harvey).

GPET می‏تواند تصمیم‏گیری بازیکن فوتبال را در دو سطح بررسی کند. در سطح اول: مهارت‏های تکنیکی و تاکتیکی در هنگام حمله و در شرایط پا به توپ و بدون توپ ارزیابی می‏شوند (مثلاً پاس دادن به هم‏تیمی یارگیری نشده). در سطح دوم: رفتار مناسب تاکتیکی^[16] در سه وضعیت مهم فوتبال یعنی الف) حفظ مالکیت توپ، ب) حمله و نفوذ به دفاع و ج) گل زدن کدگذاری می‏شود،یعنی مناسب بودن پاسخ تکنیکی به موقعیت تاکتیکی‏ای که عمل در آنجا رخ داده است. موقیعت تاکتیکی یعنی محدوده‏ای که عمل^[17] مورد نظر در آن اجرا شده و نیز بازیکنانی که بر چگونگی اجرای آن عمل تأثیر می‏گذارند (2014Gutierrez, Fisette, Garcia-Lopez and Contreras, ). این ابزار همچنین می‏تواند «بازیکنان نظاره‏گر^[18]» که اعمال تاکتیکی جهت مشارکت بازی انجام نمی‏‎دهند را نیز شناسایی کند (2014Harvey and Jarrett, ). هدف از ارزیابی عملکرد بازی فوتبال در دو سطح این است که اثربخشی اجزای شناختی(مناسب بودن پاسخ تکنیکی به موقعیت تاکتیکی)و حرکتی بازیکن در هر لحظه از بازی بررسی گردد. برای راحت‏تر شدن کدگذاری، زمان بازی به واحدهای تصمیم‏گیری^[19] (2001Nevett et al., ) تقسیم شده است. هنگامی که واحد تصمیم‏گیری پایان می‏یابد که یکی از این سه حالت پیش می‏آید: 1) چهار ثانیه از اجرای عمل سپری شود، 2) هنگامی که بازیکن مهارت تکنیکی-تاکتیکی متفاوتی اجرا کند و 3) هنگامی‌که موقعیت تاکتیکی حمله‏ای تغییر یابد.

    پس از معرفی GPET این ابزار با استقبال خوبی مواجه شده و در چندین پژوهش برای ارزیابی درک تاکتیکی بازیکنان ورزش‏های هجومی مورد استفاده قرار گرفته است.در طی سنجش دو اصلبازنمایی واقعی و تسهیل حرکتی اغراق‏آمیز در رویکردهای مبتنی بر بازی در فوتبالیست‏های زیر 10 سال، (2015Serra Olivares et al.,) از 21 بازیکن خواستند که در دو بازی فوتبال 3*3 در ابعاد کوچک شرکت کنند. در شرایط بازنمایی واقعی(تکالیف نزدیک به شرایط مسابقه)، شرایط بازی نزدیک به مسابقه بود اما در شرایط تسهیل حرکتی اغراق‏آمیز، قواعد و ابعاد بازی برای تسهیل مسأله تاکتیکی نفوذ به دفاع تغییر یافت. توانایی تصمیم‏گیری و اجرای مهارت توسط GPET ارزیابی شدند. نتایج نشان داد بین دو شرایط تفاوت معناداری در توانایی‏های تصمیم‏گیری و اجرای مهارت وجود نداشت. بنابراین هر دو نوع بازی توانستند قیود مشابهی را برای توسعه عملکرد بازی و تصمیم‏گیری افراد فراهم کنند. پیرو شباهت موقعیت‏های تاکتیکی و حل مسأله در بازی‏های هجومی (2013Mitchell et al., ) ، (2014) Gutierrez et al., عملکرد بازی هندبال دانش‏آموزان را در قالب رابطه بین اجرای مهارت و توانایی تصمیم‏گیری ارزیابی کردند. پس از اینکه 8 دقیقه بازی هندبال 5*5 آزمودنی‏ها فیلم‏برداری شد، توسط GPET درباره اجرای مهارت و تصمیم‏گیری آنها تحلیل مشاهده‏ای صورت گرفت. توانایی تصمیم‏گیری در دو سطح ارزیابی شد: 1) انتخاب مهارت‏های تکنیکی-تاکتیکی (از قبیل پاس^[20]، حرکت با توپ^[21]، فضاسازی^[22] (جدا شدن از مدافع و خلق فضا برای دریافت توپ)، یارگیری^[23]، تصاحب توپ از طریق درگیری^[24]، پاسکاری دو نفره مهاجمین به صورت رفت و برگشت^[25]، قطع کردن توپ حریف^[26]) و 2) سازگاری تصمیم اتخاذ شده با موقعیت تاکتیکی.نتایج نشان داد کارآیی تصمیم‏گیری (تناسب مهارت انتخاب شده با موقیعت تاکتیکی) در موقعیت نفوذ به دفاع بیشتر از موقعیت حفظ توپ بود.

    (2013) Gonzalez Villora et al. نیز به دنبال بررسی دانش تکنیکی-تاکتیکی 16 بازیکن ماهر 14 ساله باشگاه آلباسته اسپانیا بودند. مهارت‏های آنها طی یک بازی 7×7 توسط فیلم‏برداری ضبط شده و با استفاده از ابزار ارزیابی عملکرد بازی (G-PET) کدگذاری و تحلیل شد. آزمودنی‏های آنها در انتخاب مهارت تکنیکی- تاکتیکی بهتر از اجرای مهارت عمل نمودند. (2012) Gutierrez and Garcia Lopez در تلاشی دیگر با بهره از GPET سعی در ارزیابی و درک دانش تاکتیکی و عملکرد بازی و نیز رابطه بین اجزای شناختی و حرکتی عملکرد بازی در بازی‏های هجومی داشتند. آنها از دانش‌آموزان 12-11 ساله و بدون سابقه در ورزش‏های هجومی استفاده کردند. بازی 8 دقیقه‏ای (2 نیمه 4 دقیقه‏ای) آنها فیلم‏برداری شد و اجزای شناختی و حرکتی تصمیم‏گیری آنهاکدگذاری شدند. بین عملکرد بازیکنان در شرایط نفوذ به دفاع (حمله) و شرایط حفظ مالکیت توپ تفاوت معناداری وجود نداشت. اما بین تصمیم‏گیری (جزء شناختی) و اجرای مهارت (جزء حرکتی) در مهارت‏های فضایابی، دفاع کردن و یارگیری کردن در شرایط بدون توپ تفاوت وجود داشت. (2011) Gutierrez et al., نیز توسط GPET به بررسی نقش تجربه در توانایی تصمیم‏گیری در عملکرد حمله‏ای فوتبالیست‏های جوان و نوجوان پرداختند. تحلیل مشاهده‏ای فیلم ویدئویی بازی‏ها نشان داد توانایی تصمیم‏گیری بازیکنان ماهر بیشتر از بازیکنان مبتدی بود. با افزایش سن، تفاوت تصمیم‏گیری در انتخاب مهارت بین سطوح تبحر افزایش یافت، اما در رابطه با تصمیم‏گیری متناسب با موقعیت، کاهش یافت.

    با افزایش توجه به ابعاد تاکتیکی بازی ورزشی (1995Griffin, Oslin and Mitchell,) در آموزش ورزش، نیاز به طراحی و توسعه ابزارهایی که در محیط واقعی^[27] اجرای مهارت (2003Griffin and Richard,) بتوانند سطوح تقویت شده و نشده توانایی بازی را تمیز داده نمایان شده است (1992Turner and Martinek, ). این ابزارها در ارزیابی ادراک تاکتیکی بازیکن به معلم و مربی کمک می‏کنند (2005Grehaigne, Richard and Griffin, ). تاکنون در حوزه آموزش مهارت‏های حرکتی بر پایه رویکرد بازی‏محور، ابزاری اختصاصاً برای ارزیابی عملکرد فوتبال طراحی نشده بود. GPET برای ارزیابی عملکرد حمله‏ای و درک تاکتیکی فوتبال ارائه شد و هنجاریابیآن در فوتبال ایران می‏تواند به ارزیابی بازیکنان توسط مربیان کمک شایانی نماید. بدین‏ترتیب پژوهش حاضر با بررسی هنجاریابیابزار مزبور روی بازیکنانمبتدی و با‏تجربه به‌دنبال بومی‏سازی ابزار مزبور و کاربرد آن در آموزش فوتبال به نونهالان، نوجوانان و جوانان کشور می‏باشد.

روش‏شناسی پژوهش

شرکت‌کنندگان

در پژوهش حاضر، با مراجعه به مدارس فوتبال شهر سنندج و مشورت با مربیان، 48 بازیکن باتجربه (داشتن تجربه شرکت در مسابقات کشوری) و کم‏تجربه مدارس فوتبال در رده‏های سنی نونهالان (8 نفر با‏تجربه، 8 نفر کم‏تجربه)، نوجوانان (8 نفر باتجربه، 8 نفر کم‏تجربه) و جوانان (8 نفر باتجربه، 8 نفر کم‏تجربه) به‌صورت تصادفی انتخاب شدند و یک بازی فوتبال 3×3 با یک دروازه‏بان در زمین کوچک با ابعاد 25×35 متر را انجام دادند. بازی‏ها توسط یک دوربین دیجیتال Canon و در ارتفاع 5 متری از زمین بازی فیلم‏برداری شده، سپس با کمک G-PET کدگذاری شدند.

ابزار

G-PET ابزاری است که عملکرد بازی را از دیدگاه تاکتیکی، کدگذاری تصمیم‏گیری‏ها و اجراها مطابق با مسائل تاکتیکی‏ای که بازیکن باید آنها را حل کند ارزیابی می‏نماید. در این ابزار دو نقش بازیکن ارزیابی می‏گردد: حمله‏های با توپ و حمله‏های بدون توپ.این ابزار عملکرد بازی را در دو سطح متفاوت ارزیابی می‏کند: سطح اول: مناسب بودن^[28] اعمال با رفتار تاکتیکی و سطح دوم: جدا کردن اجزای شناختی تصمیم‏گیری از اجزای حرکتی مهارت (1987French and Thomas,).

سطح اول (مناسب بودن اجرای فرد با رفتار تاکتیکی^[29])

مناسب بودن (سازگاری) اجرای فرد، به «عملکرد مناسب محیطی^[30]» اشاره دارد و به عبارت دیگر یعنی اثر‏بخش بودن در بازی با اجرای اعمال تاکتیکی مناسب در حین بازی (2011Guetirrez et al., ). در وهله اول اعمال بازی مطابق با اصول و رفتار تاکتیکی حمله (بایر، 1992) ارزیابی می‏شوند، یعنی حفظ مالکیت توپ (1A)، حمله کردن (2A) و گل زدن (3A). نتایج این ارزیابی در واقع بیانگر رفتار موقعیتی است، یعنی رفتار تاکتیکی‏ای که بازیکن در آن لحظه از بازی نشان می‏دهد. بدین‏ترتیب ظرفیت بازیکن برای شناسایی مسائل رخ داده شده در بازی تحلیل می‏گردد. سپس، رفتار کاربردی بازیکن ارزیابی می‏گردد، یعنی مناسب بودن پاسخ فرد به رفتارهای تاکتیکی ذکر شده. مثلاً اگر مهاجم پا به توپ در موقعیت مسلم گلزنی باشد اصل موقعیتش 3A است. در این شرایط اگر شوت کند در حال اجرای اصل کاربرد 3A است اما اگر تصمیم بگیرد که توپ را به هم‏تیمی پشت سرش پاس دهد اصل کاربرد 1A را انجام می‏دهد. در مثال اول فرد یک پاسخ مناسب گرفته و بنابراین کد 2 را به او می‏دهیم. اما در مثال دوم تصمیم مناسبی نگرفته و کد 3 می‏گیرد. ملاک طبقه‏بندی رفتار های تاکتیکی عبارتند از:

1) چون هدف اصلی بازی گل زدن (3A) است این اصل بر بقیه ارجحیت دارد. بنابراین، اگر بازیکن در موقعیت خوبی برای شوت زدن است باید شوت کند. اگر نتواند شوت کند اما فرصت حمله دارد باید حمله کند (2A) و اگر موقعیتش به گونه‏ایست که نه می‏تواند شوت کند و نه پیشروی به دروازه حریف، بایستی مالکیت توپ را حفظ نماید.

2) مکانی که موقعیت بازی رخ داده است: الف) نزدیک به دروازه خودی. در این حالت اگر بازیکن صاحب توپ باشد و تعداد مدافعین و مهاجمین نیز برابر باشد یا نباشد و حمله کردن نیز خطرساز باشد، عمل مورد‏ نظر به صورت حفظ توپ لحاظ می‏گردد. ب) نزدیک به دروازه حریف. در این حالت اگر بازیکن صاحب توپ باشد رفتار موردنظر به‌صورت حمله (2A) لحاظ می‏گردد حتی اگر خطر از دست دادن مالکیت توپ وجود داشته باشد (1999Castelo,).

سطح دوم (حرکتی)

این سطح، اجزای شناختی تصمیم‏گیری عملکرد را از اجزای حرکتی مهارت جدا می‏کند. توالی معمولی عملکرد فوتبال برای بازیکن پا به توپ به صورت فرآیند کنترل-تصمیم‏گیری-اجرا می‏باشد. به دلیل اعمالی که معمولاً به دنبال این توالی رخ می‏دهد،کنترل یک جزء جدای از اجرای حرکت نگریسته می‏شود (1987French and Thomas,).اعمال بازیکن بدون توپ نسبت به اعمال بازیکن پا به توپ ارزیابی می‏شود. کنترل توپ موفق، تصمیم‏گیری موفق و اجراهای موفق کد 1 و کنترل توپ ناموفق، تصمیمات ناموفق و اجراهای ناموفق کد صفر می‏گیرند. در این سطح، کنترل، پاس، دریبل،شوت و حمایت ارزیابی می‏گردند (جداول 1). جدول 2 نمونه‏ای از سیاهه عملکرد یکی از بازیکنان جوان باتجربه را نشان می‏دهد.

جدول (1): سطح رفتاری - شناختی اجرای مهارت

ادامه جدول (1): سطح حرکتی اجرای مهارت برای مهاجم پا به توپ

ادامه جدول 1. سطح حرکتی اجرای مهارت برای مهاجم بدون توپ

(چون وظیفه مهاجم بدون توپ حمایت از مهاجم پا به توپ می‏باشد، منظور از اعمال زیر تصمیم‏گیری‏ها و اجراهای مناسب و نامناسب برای حمایت است).

جدول (2): نمونه‏ای از سیاهه عملکرد حمله‏ای بازیکن جوان باتجربه

1. اگر بازیکن بداند که موقعیت پاس دادن یا شوت یا دریبل زدن است، موقعیت را درک کرده و رفتار مناسب را انجام دهد.

2. بازیکن پس از درک رفتار، آن‏را خوب انجام داده یا نه. مثلا اگر بازیکن موقعیت شوت زدن دارد، دیگر نباید دریبل بزند.

3. به این معنی است که بازیکن مثلاً از دقیقه 1 تا 4 هیچ رفتار حمله‏ای را نشان نداده و فقط نظاره‏گر عملکرد دیگران است.

روایی سنجی G-PET

پس از  تهیه نسخه اصلی GPET، ابتدا با استفاده از روش ترجمه–باز ترجمه، درستی ترجمه مورد نظر به تأیید دو مترجم باسابقه قرار گرفت. روایی محتوایی این ابزار توسط گروهی از متخصصین و مربیان تربیت‏بدنی و ورزش و توسط نسبت روایی محتوایی ^[31](CVI) بررسی شد. این گروه متشکل از 3 مدرس رسمی فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران با مدرک مربیگری A آسیا و 3 مربی فوتبال رده‏های پایه (2 نفر با مدرک A و یک نفر با مدرک B) بودند. از متخصصین و مربیان مذکور خواسته شد همه توصیفات مربوط به رفتارهای تاکتیکی کاربردی و مناسب با موقعیت را در یک مقیاس سه سطحی شامل «مناسب، تاحدودی مناسب و نامناسب» طبقه‏بندی کنند. توصیفاتی که «نامناسب»طبقه‏بندی شدند از کدگذاری حذف شده، توصیفاتی که «تاحدودی مناسب» عنوان شدند با مشورت مربیان و مدرسین مذکور اصلاح شده و به توصیف «مناسب» تبدیل شدند، سپس بین توصیفات طبقه‏بندی شده با عنوان «مناسب» همبستگی گرفته شد.

پایایی سنجیG-PET

2 مربی در استفاده از G-PET به‌مدت 10 ساعت تمرین کردند تا به سطح قابل‌قبولی از توافقات مشاهده‏ای برسند (2013Garcia-Lopez et al., ). سپس فیلم یکی از بازی‏های 3×3 در زمین کوچک به‌صورت تصادفی انتخاب شده و توسط هر دو مشاهده‏گر به فاصله زمانی 2 هفته‏ای برای بررسی پایایی درون مشاهده‏گر، مشاهده شد. جهت ارزیابی پایایی بین مشاهده‏گر نیز کدگذاری‏های دو مشاهده‏گر تمرین کرده از فیلم مذکور، توسط آزمون تحلیل واریانس یک راهه با یکدیگر مقایسه شدند.

روش‏های آماری

روش‏های آماری مورد استفاده شامل آمار توصیفی و استنباطی بودند. از آمار توصیفی برای محاسبه شاخص‏های مرکزی و پراکندگی استفاده شد. هنگام ثبت فراوانی عملکردهای ورزشی به‌دلیل این‌که محیط اجرای مهارت قابل‌پیش‌بینی نبوده و شرایط برای توزیع طبیعی داده‌ها فراهم نیست (2011O’Donoghue, )، از آزمون ناپارامتریک ضریب همبستگی رتبه‏ای اسپیرمن برای تحلیل همبستگی درون مشاهده گر داده‏ها استفاده شد.

یافته‏های پژوهس

طبق نتایج به‌دست آمده، در مجموع تعداد شاخص‏های عملکرد اجرا شده و ثبت شده به‌صورت درست و نادرست عبارت بودند از: رفتار تاکتیکی (475 رفتار درست و 103 رفتار نادرست)، کنترل (212 درست و 19 نادرست)، پاس (347 درست و 84 نادرست)، دریبل (1 درست و 50 نادرست)، شوت (72 درست و 9 نادرست) و اجرا (423 درست و 154 نادرست) در شرایط پا به توپ، تصمیم‏گیری (475 درست و 107 نادرست) و اجرا (383 درست و 199 نادرست) در شرایط بدون توپ.آمار توصیفی رفتارهای تاکتیکی و تکنیکی در شرایط با توپ و بدون توپ بازیکنان به تفکیک گروه‏ها در جدول 3 آمده است.

جدول (3): آمار توصیفی رفتار تاکتیکی و تکنیکی بازیکنان در شرایط پا به توپ و بدون

توپ به تفکیک گروه‏ها

    مقدار نسبت روایی محتوایی همه رفتارهای حمله‏ای 0.99 بود. این ارقام پس از مطابقت با جدول محاسبه CVRدر سطح معناداری 0.05، روایی این ابزار را تأیید کردند.

    در بررسی پایایی درون‏مشاهده‏گر تعداد 1958 رفتار حمله‏ای در شرایط با توپ (کنترل 231، دریبل 51، پاس 431 و شوت 81)و بدون توپ (تصمیم‏گیری 582 و اجرا 582) مشاهده شد. نتایج مربوط به رفتارهای مناسب تاکتیکی شامل حفظ مالکیت توپ (1A)، حمله به دروازه حریف (2A) و گل زدن (3A) همبستگی مثبت داشتند (جدول 4 و 5). به علت کم بودن داده‏های مربوط به متغیر گل زدن، نتایج این متغیر در جدول ارائه نشده است.

جدول (4): همبستگی درون مشاهده‏گر برای سطح اول ارزیابی عملکرد بازی

(مناسب بودن اجرای فرد با رفتار تاکتیکی)

جدول (5): همبستگی درون مشاهده‏گر برای سطح دوم ارزیابی عملکرد بازی

(اجزای حرکتی- شناختی حمله در فوتبال)

* معناداری در سطح 0.05؛ ** معناداری در سطح 0.01

    در بررسی پایایی بین مشاهده‏گر ANOVA یک‏راهه نشان داد که در هیچ یک از متغیرهای سطوح اول (مناسب بودن اجرای فرد با رفتار تاکتیکی) و دوم (اجزای حرکتی- شناختی حمله فوتبال) تفاوت معناداری بین دو مشاهده‏گر وجود ندارد (p>0.05).

بحث و نتیجه‏گیری

هدف از پژوهش حاضر، هنجارسازی ابزار ارزیابی عملکرد بازی (G-PET) فوتبال در بازیکنان رده‏های سنی پایه بود. نتایج نشان داد که این ابزار از نسبت روایی محتوایی قابل‌قبولی (0.99) برخوردار بود و پایایی درون و بین مشاهده‌گر آن برای سطوح اول و دوم ارزیابی عملکرد بازی نیز مورد تأیید قرار گرفت. این ابزار مشاهده‏ای به مربی و معلمین ورزش کمک می‏کند که عملکرد رفتار حمله‏ای بازیکنان و فراگیرندگان فوتبال در شرایط پا به توپ و بدون توپ را مطابق با وضعیت تاکتیکی در آن لحظه، ارزیابی نمایند. G-PET می‏تواند تشخیص دهد که رفتار حرکتی بازیکن و فراگیرنده فوتبال برای حل مسأله پیش‏روی در آن لحظه، مناسب بوده است یا نه. قابلیتی که سایر ابزارهای مشاهده‏ای رفتارهای ورزشی فاقد آن هستند (2008Memmert and Harvey, ).

    هنجاریابیG-PET برای شرایط فوتبال رده‏های سنی پایه نشان می‏دهد که این ابزار نه تنها برای اهداف پژوهش بلکه توسط مربیان نیز می‏تواند مورد استفاده قرار بگیرد. از آن‌جایی‏که  G-PETامکان بررسی رفتارهای بازیکن در شرایط بدون توپ را دارد مربیان به کمک این ابزار می‏توانند فرآیند یادگیری تاکتیکی و آگاهی محیطی بازیکنان در شرایط تاکتیکی ویژه (2015Memmert, ) را ارزیابی و کنترل کنند. از این ابزار مشاهده‏ای می‌توان در مطالعات و بررسی‏های مربوط به «انتقال یادگیری» نیز استفاده کرد، زیرا در ورزش‏های هجومی‏ای مانند فوتبال، هندبال و ... مشابهت زیادی در رفتارها و درک تاکتیکی بازیکنان بدون توپ وجود دارد (2009Garcia-Lopez et al., ). G-PET این امکان را برای مربی فراهم می‏آورد که تعیین کند بازیکن در هر شرایط تاکتیکی‏ای باید کدام رفتار حرکتی را اجرا نماید (2006Mitchell, Oslin and Griffin,). بنابراین، این ویژگی موجب کاهش شکاف بین پویایی یادگیرنده و ملزومات تکلیف گشته و فرآیند انتقال یادگیری حرکتی را تسهیل می‏نماید (2013Seifert, Button and Davids, ).

    روش استفاده از G-PET در زمره نمونه‏گیری‏های مبتنی بر رویداد^[32] است که به مربی و محقق کمک می‏کنند تا تعداد، شدت و مدت بروز یک رفتار را مطالعه نمایند (2004Pellegrini, ). در این شیوه‏ها شرایط طبیعی بودن بروز رفتارها حفظ می‏شود. بنابراین، کارآمدی بالایی در بررسی رفتار بازیکنان در تمرینات نزدیک به شرایط مسابقه را دارند. متخصصین نقش مهمی در توسعه این‏گونه ابزارهای اندازه‏گیری مهارت‏های حرکتی دارند. آنها باید دو جنبه ابزارهای مشاهده‏ای را ارزیابی کیفی کنند، یکی اضافه نمودن رفتارهای جدید برای درک بهتر شرایط تاکتیکی و دیگری تعریف دقیق‏تر و کاربردی از متغیرها (2008Ortega, Egido and Palao, ). در مطالعه حاضر، به علت کم بودن رفتارهای مرتبط با گل زدن، داده‏های این متغیر برای ارزیابی همبستگی کافی نبود.به دلیل این‌که تسهیل محیط اجرای مهارت جهت گل زدن بیشتر موجب کاهش طبیعی بودن شرایط بروز رفتار می گردد، این وضعیت در سایر مطالعاتی که به بررسی ابزارهای مشاهده‏ای عملکرد حمله‏ای فوتبال پرداخته بودند (2013 Garcia-Lopez et al., ؛2009Thomas, C. Fellingham, G. & Vehrs,) نیز مشابه بود. اما میزان بالای پایایی بین آزمونگر در سایر شاخص‏های عملکرد رفتار تاکتیکی این مطالعه به دلیل توصیف دقیق هر رفتار حمله‏ای و دقت در شیوه ثبت رویدادها بود (2011O’Donoghue,). این بدان معناست که G-PET می‏تواند به ارزیاب‏ها کمک کند تا بدانند بر کدام رفتارهای بازی باید تمرکز نموده، چگونه بین رفتارهای حمله‏ای با توپ و بدون توپ بازیکنان تمایز قائل شده و آنها را کدگذاری کنند. با توجه به مشابهت رفتارهای تاکتیکی بین ورزش‏های هجومی گروهی (2009Garcia-Lopez et al., ) پیشنهاد می‏شود این مطالعه در سایر رشته‏های ورزشی گروهی نیز اجرا گردد.

تمرین مشاهده‏گرها برای افزایش هماهنگی قضاوت (2013 Garcia-Lopez et al.,)، یکی دیگر از نقاط قوت پژوهش حاضر بود. در مطالعات عملکرد ورزشی چون شرایط از یک مشاهده به مشاهده دیگر متفاوت است نمی‏توان از روش آزمون-آزمون دوباره برای بررسی پایایی ابزار مشاهده‏ای استفاده کرد. چون مشاهدات تحت تأثیر عواملی از قبیل کیفیت حریف، زمین مسابقه، اهمیت مسابقه و ... می‏باشد بنابراین، بهترین شیوه پایایی‏سنجی در روش‏های پژوهشی مشاهده‏ای استفاده از پایایی بین مشاهده‏گر یا درجه توافق دو مشاهده‏گر مستقل از یک مجموعه رویداد است (2011O’Donoghue,). معنا‏دار نبودن تفاوت بین متغیرهای کدگذاری شده توسط مشاهده‏گرها (p>0.05) نشان از معتبر بودن G-PET برای مطالعه فوتبال پایه داشت.

    در پژوهش حاضر، نتایج آزمون روایی محتوایی نشان داد که G-PET ابزار مناسبی برای شناسایی رفتارهای حمله‏ای بازیکنان فوتبال بوده و اجرای مهارت، تصمیم‏گیری و حمایت نیز متغیرهای عملکرد قابل‌قبولی برای متمایز کردن توانایی بازی حمله‏ای انفرادی بازیکنان رده‏های مختلف سنی در جلسات تمرین می‏باشند. ارزیابی عملکرد بازی ورزش‏های حمله‏ای یکی از دشوارترین مأموریت‏های یک معلم و مربی ورزش می‏باشد (1998,Oslin, Mitchell and Griffin, ؛ 2003,Griffin and Richard, ؛ 2013Mitchell et al., ). عملکرد بازی سازه پیچیده‏ای است که تحت تأثیر چندین پارامتر مختلف بوده (2014Wagner, Finkenzeller and Wurth, ) که آن را از مفهوم موفقیت در بازی، متمایز می‏سازد (1998Lames, ). بنابراین، ارزیاب‏ها بایستی با در نظر گرفتن تعامل فرد با موقعیت و تکلیف، عملکرد بازیکن را از نتیجه عملکرد تیمی جداسازی نموده و آن‌گاه قضاوت کنند (2007, Carling, Reilly and Williams, 2009Drust, Atkinson and Reilly, ). برای رسیدن به این مقصود، مربیان و معلمین ورزش داده‏های کیفی را از طریق شاخص‏های عملکرد رایج مرتبط با رفتار تاکتیکی فراهم می‏کنند که موضوع روایی و پایایی سنجی این شاخص‏ها جزء اولویت‏های حوزه پژوهشی می‏باشد (2008Nadeau, Richard and Godbout,).

    روی هم رفته، رویکردهای بازی‏محور به‌عنوان شیوه‏های جدید و کارآمد آموزش مهارت ورزشی، در جستجوی افزایش آگاهی محیطی و بهبود درک تاکتیکی یادگیرنده‏ها می‏باشند. اثربخشی این رویکردها وابسته به استفاده از ابزارهای دقیق مشاهده‏ای جهت ارزیابی عملکرد بازی و رفتارهای تاکتیکی بازیکنان می‏باشد. ابزار مشاهده‏ای G-PET با توصیف دقیق رفتارهای حمله‏ای فوتبال، سابقه قابل‌قبولی در ادبیات پژوهشی داشته و به مربیان و معلمین ورزش کمک می‏کند که عملکرد رفتار حمله‏ای بازیکنان و فراگیرندگان فوتبال در شرایط پا به توپ و بدون توپ را مطابق با وضعیت تاکتیکی در آن لحظه، ارزیابی نمایند. G-PETمی‏تواند تشخیص دهد که رفتار حرکتی بازیکن و فراگیرنده فوتبال برای حل مسأله پیش‏روی در آن لحظه، مناسب بوده است یا نه. کارآمدی این ابزار جهت استفاده مربیان مدارس فوتبالو معلمین کلاس‏های تربیت‏بدنی در ایران، توسط پژوهش حاضر تأیید شد. با این‌حال، با توجه به این‌که هنجاریابی G-PET در جامعه آماری پسران اجرا شد، اجرای این مطالعه در مدارس فوتبال دخترانه می‌تواند موجب تقویت استفاده این ابزار توسط جامعه مربیان مرد و زن فوتبال کشور گردد.