دومین نسخه چاپی مجله فصلنامه مطالعات ادبی و فرهنگی معاصر
آیین نامه نشریات علمی مصوب اردیبهشت ۱۳۹۸
شیوه نامه ارزیابی و رتبه بندی نشریات علمی

  اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات29
تعداد شماره‌ها289
تعداد مقالات2,804
تعداد مشاهده مقاله3,274,980
تعداد دریافت فایل اصل مقاله4,355,924
باشکوه, اکبر, اکرامی, محمود, سهیلی, فرامرز, کریمی, احمد. (1398). مصوّرسازی شبکه اجتماعی هم تألیفی و مطالعه روابط بین سنجه های مرکزیت با بهره وری علمی و کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور. , 7(1), 65-86. doi: 10.34785/J012.2019.185
اکبر باشکوه; محمود اکرامی; فرامرز سهیلی; احمد کریمی. "مصوّرسازی شبکه اجتماعی هم تألیفی و مطالعه روابط بین سنجه های مرکزیت با بهره وری علمی و کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور". , 7, 1, 1398, 65-86. doi: 10.34785/J012.2019.185
باشکوه, اکبر, اکرامی, محمود, سهیلی, فرامرز, کریمی, احمد. (1398). 'مصوّرسازی شبکه اجتماعی هم تألیفی و مطالعه روابط بین سنجه های مرکزیت با بهره وری علمی و کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور', , 7(1), pp. 65-86. doi: 10.34785/J012.2019.185
باشکوه, اکبر, اکرامی, محمود, سهیلی, فرامرز, کریمی, احمد. مصوّرسازی شبکه اجتماعی هم تألیفی و مطالعه روابط بین سنجه های مرکزیت با بهره وری علمی و کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور. , 1398; 7(1): 65-86. doi: 10.34785/J012.2019.185

مصوّرسازی شبکه اجتماعی هم تألیفی و مطالعه روابط بین سنجه های مرکزیت با بهره وری علمی و کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور

تدریس پژوهی
مقاله 4، دوره 7، شماره 1، فروردین 1398، صفحه 65-86    اصل مقاله (2.03 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.34785/J012.2019.185
نویسندگان
اکبر باشکوه1؛ محمود اکرامی* 2؛ فرامرز سهیلی3؛ احمد کریمی4
1مربی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور
2دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور
3دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه پیام نور
4استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور
چکیده
هدف: با توجه به اهمیت پژوهش‌های بین‌رشته‌ای در خلق علم، این پژوهش با هدف مطالعه روابط بین شاخصهای‌ مرکزیت با بهره­وری علمی و کارآیی پژوهشگران و مصوّرسازی شبکه هم­تألیفی حوزه آموزش از دور انجام شده است.
روش: پژوهش حاضر از نوع مطالعات کاربردی علم­سنجی است. جامعه آماری پژوهش را مدارک علمی (40252 مدرک) کلیه پژوهشگرانی تشکیل می­دهند که از آن‌ها دست­کم یک مقاله در پایگاه Web of Science در بازه زمانی 1992 تا 2012 نمایه شده است. پس از تهیه ماتریس هم­تألیفی کشورها (AU) و پژوهشگران (C1)، به‌منظور استخراج نتایج از سه دسته نرم­افزارهای الف) تحلیل شبکه­های اجتماعی Bibexcel) & (UCINET، ب) مصوّرسازی شبکه هم­تألیفی NetDraw) & (Pajek و ج) تحلیل­های آماری (SPSS) استفاده شده است.    
یافته­ها: نتایج حاکی از رشد فزاینده هم­تألیفی در بین پژوهشگران است. در بین این پژوهشگران، Liu, J؛ Chen, Y؛ Dodson, SC؛ Chen, X و Chen, J به ترتیب بیشترین میزان تولید آثار علمی بین­المللی و Chen, Y؛ Dodson, SC؛ Liu, B؛ Zhou, DX و Liu, J نیز بیشترین استنادات دریافتی به مقالات را دارا هستند. از نظر زوج­های برتر هم­نویسنده، زوج (Liu J *** Chen H) با 28 مورد همکاری علمی رتبه اول و زوج­های (Chen Y *** Chang C) و (Li Z *** Chen J)، نیز در رتبه­های بعدی قرار دارند. به‌علاوه، کشورهای آمریکا، الجزایر، آرژانتین و استرالیا به ترتیب در رده­های اول تا چهارم به لحاظ تعداد رکوردها در پایگاه ISI قرار دارند. در مرکزیت رتبه، پژوهشگرانی چون Chen, Y ;Liu, J و Dodson, SC، در مرکزیت نزدیکیLiu, B ;Chen, T  و Chen, H و در مرکزیت بینابینی Zhu, Y ;Chen, H و  Chen J برترین پژوهشگران هستند. سرانجام نتایج پژوهش حاکی از آن است که رابطه معنی­داری بین نمره­های مرکزیت پژوهشگران و بهره­وری علمی و کارآیی آنان وجود دارد. 
نتیجه­گیری: نتایج مبیّن آن است که استنادات دریافتی پژوهشگران تابعی از تعداد انتشار مقالات توسط آنان است. همچنین پژوهشگرانی در شبکه اجتماعی هم­تألیفی دارای نفوذ اجتماعی هستند که نمره مرکزیت بالاتری کسب نموده­اند. 
کلیدواژه‌ها
هم تألیفی؛ شبکه های اجتماعی؛ مرکزیت شبکه؛ بهره وری علمی؛ کارآیی
اصل مقاله

مقدمه و بیان مسئله

امروزه نظام­های آموزشی نیازمند نوعی ایدئولوژی هستند که ضمن حمایت از تحولات، قابلیت تطابق مطلوب با آن‌ها را داشته باشد (Maleki andKian, 2018). آموزش از دور[1] به‌عنوان یک پارادایم جدید در آموزش، یکی از مهم‌ترین نظام­ها در این راستاست، زیرا راهبردهای یاددهی- یادگیری (Bashokooh and Jafarzadeh, 2018) و ساختارهای آموزش سنتی (Arkorful and Abaidoo, 2015) را به شکلی تغییر داده تا حداکثر انطباق با ویژگیهای فراگیران را داشته باشد. با توجه به ماهیت میان‌رشته‌ای این حوزه، گرایش به پژوهشهای مشترک رو به فزونی نهاده است.

    عادت­های انتشاراتی[2] پژوهشگران نیز طی زمان تغییر و به همکاری علمی در گروه‌های بزرگ‌تر سوق یافته است (Gazni and Didegah, 2011). درحالی‌که در سال 1950، تنها 8 درصد مقالات منتشر شده به‌صورت هم­تألیفی بوده، این میزان به 55 درصد در سال 1993 و 81 درصد در سال 2014 رسیده است (Popp et al., 2018). هم‌راستا با این تغییرات، علاقه به مطالعه­ این همکاری‌ها نیز افزایش یافته (Parreira et al., 2017) و تنوعی از شاخصهای‌ علم­سنجی[3] را برای ارزیابی کمّی (بهره­وری) و کیفی (کارآیی) تولیدات علمی عامل(های) مؤثر در خلق علم (پژوهشگران، کشورها و ...) ایجاد نموده است. مطالعه شبکه­های هم­تألیفی به‌ویژه با استفاده از داده­های پایگاه­های اطلاعاتی معتبر چون Web of Science، عامل مهمی در عینی نمودن این اهداف است.

    همگام با تسهیل همکاری‌های علمی به‌واسطه‌ی پیشرفت­های فناورانه (Cabanac et al., 2015)، درک مزایای آن نیز افزایش (Cygler et al., 2014) و دانشمندان را به این اعتقاد غالب رهنمودن نموده که این همکاری­ها به بهینه­سازی پژوهش کمک می­نماید (Mohammadian, 2018). مفهوم «همکاری[4]» به‌عنوان توصیفی بر رفتارهای انتشاراتی پژوهشگران به فرایندی اشاره می­کند که طی آن، متخصصان در یک هم­افزایی شناختی[5] در پی اتخاذ بهترین شیوه انجام کار هستند. فرایندی که در آن کمتر بر برد- باخت و بیشتر بر مشارکت تأکید می­شود (Popp et al., 2018).

    در ارزیابی همکاری‌های علمی دو وجه غالب کمّی و کیفی قابل‌شناسایی است: بهره­وری علمی[6] و کارآیی[7]. در علم­سنجی درحالی‌که بهره­وری علمی بر میانگین نرخ مقالات منتشر شده افراد یا نسبت سرانه انتشارات برای گروه­ها متمرکز است (Bozeman and Lee, 2003)، وجه کیفی بر ارزیابی کیفیت و تأثیر آثار اشاره می­نماید (Abbasi, 2011). تأثیر پژوهش[8] به ارزیابی دقیق تأثیر تحقیقات بر عامل(­های) یک جامعه علمی اشاره می­کند (Tajedini et al., 2018) که یکی از شاخصهای آن، استنادهاست. استناد[9]، نمره­ی مشارکت پژوهشگر و تأییدیه­ی ارزشمندی نتیجه پژوهش برای محققان دیگر است (Reingewertz, 2018). تعداد استنادها با هم­تألیفی همبسته است؛ بدین معنی که با افزایش نویسندگان، تعداد استناد به آن نیز افزایش می­یابد (Bornmann et al., 2008).

    همکاری علمی محققان به خلق دو نوع شبکه منجر می­شود. شبکه هم­تألیفی[10] به‌عنوان شبکه اجتماعی[11] و شبکه استنادی مقالات[12] به‌عنوان شبکه علم اطلاعات[13] (Popp et al., 2018). شبکه استنادی نشانگر شبکه­ی روابط در یک موضوع ویژه است (Newman, 2010). لذا از آن به‌عنوان «شبکه مقالات علمی[14]» نام برده می­شود (Gazni and Didegah, 2011). تحلیل شبکه استنادی یک ابزار مهم برای ارزیابی مقالات است، اما برای تحلیل یک حوزه علمی نیازمند ابزار مؤثرتری هستیم. این ابزار، تحلیل شبکه هم­تألیفی است (Whitley et al., 2013).

    مهم‌ترین روابط اجتماعی بین پژوهشگران در قالب هم­تألیفی ظاهر می­گردد. هم­تألیفی محصول همکاری علمی (Tajedini et al., 2018) و شبکه­ی روابط چندگانه بین پژوهشگرانی است که برای خلق یک اثر، دانش خود را به‌صورت غیرمستقیم به اشتراک می­گذارند (Newman, 2004). چنین زنجیره­ی بهم مرتبطی از همکاری­ها­، یک شبکه اجتماعی به‌ عنوان «سرمایه اجتماعی[15]» شکل داده و نقش مهمی در تولید و تسهیم دانش بین اعضای شبکه ایفا می­نماید (Tajedini et al., 2018). از طریق این تعاملات، اعضاء می­توانند از مزایای آن بهره­مند شده و پیامدهای بهتری کسب نمایند. این شبکه­ی اجتماعی به‌عنوان یک فرایند خلق علم، حول پژوهشگران برجسته به‌عنوان قطب­هایی[16] که پژوهشگران حوزه­های علمی را گرد هم می­آورند، شکل می­گیرد (Zhao and Zhao, 2016). با تجزیه  ‌و تحلیل این پیوندها، می­توان پژوهشگران برتر آن حوزه را از نظر نفوذ اجتماعی[17] یا توانایی تأثیرگذاری بر پژوهشگران دیگر در شبکه مشخص کرد (Cuellar et al., 2016).

    طیف وسیعی از سنجه­ها در ارزیابی شبکه هم­تألیفی مورداستفاده است (Van Noorden, 2010). یک مدل نسبتاً جدید برای این منظور، تحلیل شبکه­های اجتماعی[18] است (Vanderelst, 2015). تحلیل شبکه­های اجتماعی ساختار پیچیده­ای هستند (Kumar and Ratnavelu, 2015) که ارتباطات فردی پژوهشگران (گره­های گراف[19]: کشورها و ...) را در یک بستر اجتماعی (لبه­های گراف[20]: تعاملات بین عامل­ها) مصوّر نموده و درک همکاری بین آنها را تسهیل می­نماید (Brandão et al., 2017). فن تحلیل شبکه­های اجتماعی به‌عنوان یک راهبرد فراگیر در مطالعه ساختار یک حوزه­ علمی، (Qi et al., 2012) شیوه­هایی را برای آزمون روابط هم­تألیفی بین عامل­ها (McKether and Friese, 2016) رتبه­بندی «نویسندگان نخبه[21]»، یک حوزه (Freire et al., 2011) و پیش­بینی پیوندهای بین پژوهشگران (Luna et al., 2013) فراهم می­نماید.

    پژوهشگران زیادی سنجه­های مرکزیت و نفوذ اجتماعی فریمن (مرکزیت رتبه[22]، مرکزیت نزدیکی[23]، مرکزیت بینابینی[24]) را به کار گرفته­اند تا افراد برجسته درون شبکه­ اجتماعی را شناسایی، چگونگی روابط آنها را تحلیل و حتی ارتباطات آتی عامل­ها را پیش­بینی نمایند. مطالعه سنجه­های مرکزیت پژوهشگران در سطح خرد[25] قرار می­گیرد که در آن، روابط تعاملی میان اجزاء گروه تحلیل می­شود (Racherla and Hu, 2010). مرکزیتمهم‌ترین مفهوم فردی تحلیل شبکه و سنجه­ای است که برتری یک عامل در شبکه را کمّی­سازی می­نماید (Freeman, 1979). مرکزیت بینابینی برای درک اینکه یک گره چگونه در کوتاه‌ترین مسیر بین گره­های دیگر در شبکه قرار می­گیرد (Milojevic, 2009) به‌کار می­رود. ارزش مرکزیت رتبه با شمارش تعداد گره­های هر نقطه (تعداد پیوندهای داده شده یا خارج شده از یک گره) با همسایگان به‌دست می­آید. بالا بودن رتبه به معنی اثرگذاری بالاتر آن عامل در شبکه است (Sohieli et al., 2015). مرکزیت نزدیکی نیز بر نزدیکی (مسیر کوتاه‌تر) یک عامل به تمام عامل­های دیگر اشاره می­کند (Cheng, 2006).

    مرور مطالعه­های پیشین نشان می­دهد که پژوهش‌های مختلفی با این روش‌ها انجام شده است. مطالعه­ هم­تألیفی پژوهشگران علوم پزشکی با روش تحلیل شبکه­های اجتماعی نشان داد که بین متغیرهای مرکزیت رتبه، بتا، بردار ویژه و نزدیکی با بهره­وری علمی پژوهشگران رابطه وجود دارد (Sohieli et al., 2015). در پژوهش دیگری با عنوان «تحلیل شبکه هم­نویسندگی مقالات خارجی اعضای هیئت‌علمی رشته علوم تربیتی»، الگوی «سه نویسندگی» مهم‌ترین الگوی همکاری در مقاله­ها بوده است (30 درصد). همچنین عباس عباس­پور و خسرو باقری با بیشترین همکاری با سایرین، مشارکت­پذیرترین پژوهشگران شبکه بوده­اند (Nocheh Nasar et al., 2018).

    در مطالعه­ای ­دیگر با عنوان «هم­نویسندگی و رابطه بین نفوذ اجتماعی و کارآیی و بهره­وری پژوهشگران حوزه نارسایی مزمن قلب و عروق»، کشورهای آمریکا و استرالیا بیشترین همکاری را در تولید علم داشتند. همچنین از یک‌سو بین نمره مرکزیت رتبه و مرکزیت بینابینی پژوهشگران و میزان بهره­وری (تعداد مقالات) و کارآیی (تعداد استنادات دریافتی) آن‌ها رابطه معنی­داری وجود داشت و از سوی دیگر پژوهشگران دارای مرکزیت بالا، از نظر بهره­وری و کارآیی در وضعیت مطلوبی قرار داشتند (Hasanzadeh et al., 2018).

    (Tajedini et al., 2018) نیز به مطالعه تأثیر راهبردهای هم­تألیفی (میانه، مستقل، پل­بندی، پیچیده، رابطه­ای و مزدوج[26]) بر عملکرد استنادی پژوهشگران حوزه هسته­ای پرداختند. راهبردهای پل­بندی، رابطه­ای، مستقل، ایزوله و دوتایی پرکاربردترین راهبردهایی هستند که پژوهشگران از آن‌ها برای انتشار مقالات خود استفاده کرده­اند. پژوهشگران با کاربست راهبرد مستقل دارای بیشترین میزان استناد به مقالات بودند. به‌علاوه در زمینه عملکرد استنادی پژوهشگران، تفاوت معنی­داری بین پژوهشگرانی که از راهبردهای مختلف استفاده می­کردند، وجود دارد.

    پژوهشگران با مطالعه روابط بین اندازه و کیفیت شبکه­های هم­تألیفی و خصوصیات فردی (بهره­وری علمی پژوهشگران) در دانشگاه­های فرانسه نتیجه گرفتند که اندازه و کیفیت شبکه­ رابطه معنی­داری با بهره­وری پژوهشگران دارد (Besancenot et al., 2017). ارزیابی شبکه هم­تألیفی پژوهشگران علوم پزشکی دانشگاه کنتاکی[27] نیز نشانگر رابطه مستقیم بین مرکزیت رتبه، بینابینی، نزدیکی و بتا با بهره­وری پژوهشگران این حوزه است (Fagan et al, 2018). همچنین مطالعة شبکه هم­تألیفی مقالات مجله سیاست غذایی[28] نشان می­دهد که بین مرکزی بودن نویسندگان و جنسیت پژوهشگران با بهره­وری و کارآیی رابطه مثبت وجود دارد (Popp et al., 2018).

    مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که علی­رغم مطالعات متعدد برای سنجش تأثیر همکاریهای علمی بر تعداد (بهره­وری) و میزان استناد (کارآیی) به آثار، مطالعه­ی نظام­مند و مصوّرسازی ساختار شبکه­ اجتماعی هم­تألیفی در حوزه آموزش از دور بسیار نادر است. همچنین در این حوزه­، مطالعه­ی روابط بین شاخصهای مرکزیت و بروندادهای علمی پژوهشگران (بهره­وری و کارآیی) کمتر مطمع نظر محققان بوده است. اینکه هم­تألیفی پژوهشگران چگونه کمیّت و کیفیت پژوهش‌ها را دگرگون نموده، مبحثی است که باید در این حوزه مورد ارزیابی دقیق علم­سنجی قرار گیرد. این مطالعه­ شبکه می­تواند این مطلب را به‌گونه‌ای واضح روشن نمایند که پژوهشگران این حوزه چگونه کار می­کنند، چگونه با همتایانشان تعامل دارند، نویسندگان و کشورهای دارای نقش محوری این حوزه چه کسانی هستند و چه پژوهشگرانی گروه­ها و زیرگروه­های علمی را به هم متصل می­کنند.

    امید است این پژوهش موجبات افزایش مشارکت علمی، تبادل دانش و اطلاعات و ارتقای بروندادهای علمی پژوهشگران را فراهم نماید. کمک به تصمیم­سازان حوزه آموزش از دور در سیاست‌گذاری‌های مرتبط با ترویج پژوهش از اهدافی است که پژوهش حاضر می­تواند در تحقق آن‌ها سهیم باشد. سرانجام شناسایی ساختار و الگوهای موجود در شبکه هم­تألیفی و نیز تعیین افراد محوری این حوزه کمک می­کند که پژوهشگران به تشکیل گروه‌های پژوهشی به شکل شبکه­ای مبادرت ورزند که این امر می­تواند آنان را به سمت این پژوهشگران هدایت نماید. امید است این پژوهش شروع از دامنه برای فتح بابی جدید برای مطالعات بعدی در حوزه علوم تربیتی باشد.

سؤالات پژوهش

1. بهره­ورترین و کارآمدترین پژوهشگران حوزه آموزش از دور چه کسانی هستند؟

2. برترین و پرتولیدترین (بهره­وری علمی) کشورهای حوزه آموزش از دور چه کشورهایی هستند؟

3. زوج­های هم­نویسندگان برتر حوزه آموزش از دور چه کسانی هستند؟

4. شبکه هم­تألیفی کشورهای حوزه آموزش از دور چگونه است؟

5. برترین پژوهشگران حوزه آموزش از دور بر اساس سنجه­های مرکزیت (مرکزیت رتبه، نزدیکی و بینابینی) در شبکه هم­تألیفی پژوهشگران چه کسانی هستند؟

6. آیا بین نمره­های مرکزیت پژوهشگران و بهره­وری آن‌ها رابطه معنی­داری وجود دارد؟

7. آیا بین نمره­های مرکزیت و میزان کارآیی پژوهشگران رابطه معنی­داری وجود دارد؟

روش‌شناسی پژوهش

تحقیق حاضر از نوع مطالعات کتاب­سنجی است که به‌منظور کسب درک کاملی از الف) عامل­ها شامل نویسندگان و کشورهای محوری، ب) گره­ها شامل هم­نویسندگان، ج) تعاملات بین گره­ها و د) دیداری­سازی شبکه­های هم­تألیفی از روش تحلیل شبکه­های اجتماعی استفاده می­نماید. جامعه آماری پژوهش کلیه مقالات علمی بین­المللی از نوع Article, Proceedings Paper, Abstract & Review هستند که در حوزه آموزش از دور در پایگاه (ISI) در بازه زمانی 1992 تا 2012 نمایه شده است. دلیل انتخاب این بازه، از یک‌سو به دیداری­سازی هم­تألیفی در بین پژوهشگران و از سوی دیگر به امکان مطالعه­ی تغییر عادات انتشاراتی پژوهشگران از تک­نویسندگی به هم­تألیفی در اواخر قرن بیستم، ابتدای قرن بیست و یکم و سال‌های اخیر مربوط است. بدین منظور از راهبرد جستجوی زیر استفاده شد:

((WC=Distance Education AND Blended Learning And Online Learning AND Distance Learning & …))AND LANGUAGE: (All Language) AND DUCUMENT TYPES: (Article OR Proceeding Paper OR Review OR Abstract)

Indexes=SCI-EXPANDED

Timespan=1992-2012

    در مجموع تعداد 40252 رکورد بازیابی و تحلیل­های شبکه­ای و آماری انجام گردید. از آنجایی‌که داده­های مستخرج از پایگاه­ها، دارای اشکالاتی چون ناشناس بودن[29] عامل(ها)، تکراری بودن، غلط املایی نویسندگان یا کشورها ... است، این موارد در فرایند پیش­پردازی اصلاح گردیدند. پس از تهیه ماتریس خام هم­تألیفی کشورها (C1) و پژوهشگران (AU) با استفاده از نرم­افزار Bibexcel، به‌منظور تحلیل نتایج از سه دسته نرم­افزارهای الف) تحلیل شبکه­های اجتماعی Bibexcel) & (UCINET، ب) مصوّرسازی شبکه هم­تألیفی NetDraw) & (Pajek و نرم­افزارهای مربوط به تحلیل­های آماری (SPSS) استفاده شد. برای محاسبه بهره­وری و کارآیی پژوهشگران نیز، به ترتیب از مجموع مقاله­های منتشر شده پژوهشگران و میزان استناد به مقالات آنان استفاده شده است.

    چون در تحلیل شبکه­های اجتماعی تمامی روابط بین عامل­ها مدنظر است، از سرشماری استفاده می­شود. از طرفی ازآنجاکه هر گونه تکرار محاسبات منجر به حصول نتایج مشابه می­شود، پژوهش حاضر دارای پایایی نیز هست. همچنین با استناد به اینکه معادلات این پژوهش برگرفته از منابع معتبر بوده و پژوهش‌های زیادی با استفاده از این فرمول‌ها انجام گرفته، پژوهش از روایی لازم نیز برخوردار است.

یافته­های پژوهش

برای شروع فرایند ارائه نتایج، تعداد کل مقالات نمایه شده، مقالات هم­تألیفی شده و نیز روند رشد مقالات هم­تألیفی حوزه آموزش از دور در بازه­های زمانی1992 تا 1998، 1999 تا 2005 و 2006 تا 2012 در جدول 1 ارائه می­گردد. علت این تقسم­بندی از یک‌سو به سهولت مطالعه و از سوی دیگر به دیداری‌سازی فرایند رشد هم­تألیفی در بین پژوهشگران حوزه آموزش از دور مربوط می­شود.

جدول (1): نتایج توصیفی تعداد کل نویسندگان، مدارک نمایه شده و مقالات هم­تألیفی در پایگاه ISI

ردیف

 

بازه زمانی

 

کل نویسندگان

 

درصد

 

کل مدارک

 

درصد

 

مقالات

هم‌تألیفی

 

درصد

1

 

1992 تا 1998

 

4943

 

19/18%

 

7048

 

50/17%

 

8629

 

40/27%

2

 

1999 تا 2005

 

8047

 

61/29%

 

11950

 

68/29%

 

10291

 

68/32%

3

 

2006 تا 2012

 

14178

 

18/52%

 

21254

 

80/52%

 

12564

 

90/39%

4

 

جمع کل

 

27168

 

100%

 

40252

 

100%

 

31484

 

100%

    مطابق جدول، یک سیر صعودی هم به لحاظ تعداد کل نویسندگان و هم به لحاظ تعداد کل مقالات نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی Web of Scienceمشاهده می­گردد. این یافته همچنین از رشد همکاری علمی در بین پژوهشگران حکایت دارد. طبق این جدول، کمترین میزان هم­تألیفی به دوره اول با 8629 رکورد و بیشترین هم­تألیفی نیز به دوره سوم با تعداد 12564 مدرک مربوط می­شود.

 

نمودار (1): روند رشد مقالات هم­تألیفی حوزه آموزش از دور در بازه­های زمانی مورد مطالعه در پایگاه ISI

    مطابق نمودار در اکثر سال‌های مورد بررسی، تولید مقالات هم­تألیفی از روند تصاعدی برخوردار بوده است. نرخ رشد سالیانه در سال‌های 1992تا 1998، 1998 تا 2000، 2000 تا 2002، 2002 تا 2005 و 2005 تا 2008 و 2008 تا 2012 به ترتیب با 76/76%، 66/77%، 45/80%، 85/84%، 95/85%، 68/89%، 74/89، 45/89% حاکی از فزایندگی روند موجود است. تنها در سال 2005 روند موجود کاهشی و به میزان 63/81 درصد بوده است. همچنین بیشترین میزان افزایش هم­تألیفی به سال 2012 با 45/89% و کمترین آن نیز به سال 2005 با 63/81% مربوط می­شود.

سؤال (1): بهره­ورترین و کارآمدترین پژوهشگران حوزه آموزش از دور چه کسانی هستند؟

جدول (2): پرتولیدترین و پراستنادترین پژوهشگران آموزش از دور در پایگاه اطلاعاتی ISI

رتبه

نام پژوهشگر

تعداد مقاله

درصد

 

ردیف

نام پژوهشگر

تعداد استناد

1

Liu J

126

31/0%

1

Chen Y

2428

2

Chen Y

124

30/0%

2

Dodson SC

2181

3

Dodson SC

123

29/0%

3

Liu B

1888

4

Chen X

109

27/0%

4

Zhou DX

1364

5

Chen J

109

27/0%

5

Liu J

1019

6

Zhou JJ

94

23/0%

6

Capps AE

927

7

Liu B

84

20/0%

7

Frank MS

859

8

Zhou DX

79

19/0%

8

Zhang Z

848

9

Capps AE

76

17/0%

9

Tulsky

633

10

LIU H

64

15/0%

10

Lorenz KA

425

    مطابق جدول فوق به‌ترتیب محققانی چون Liu, J با 126 مقاله، Chen, Y با 124 مقاله، Dodson, SC با 123 مقاله، Chen, X و Chen, J مشترکاً با 109 مقاله و سرانجام Zhou, JJ با 94 مقاله محققانی هستند که بیشترین میزان تولیدات علمی بین­المللی نمایه شده در پایگاه ISI را به خود اختصاص داده­اند. همچنین به لحاظ تعداد استنادات دریافتی، به ترتیب Chen, Y با دریافت 2428 مورد استناد، Dodson, SC با 2181 مورد استناد، Liu, B با 1888 مورد استناد، Zhou , DX با 1364 مورد استناد و نهایتاً Liu, J با 1019 مورد استناد به ترتیب پژوهشگرانی هستند که بیشترین میزان استنادات دریافتی به آثار را دارا هستند. نکته اساسی قابل استنباط این است که محققانی که بالاترین بهره­وری را دارند، از بیشترین کارآیی نیز برخوردار هستند.

سؤال (2): پرتولیدترین (بهره­وری علمی) کشورهای حوزه آموزش از دور چه کشورهایی هستند؟

جدول (3): بر­ترین کشورهای حوزه آموزش از دور بر حسب تعداد آثار نمایه شده در پایگاه ISI

ردیف

نام کشور

تعداد مدارک

درصد

 

ردیف

نام کشور

تعداد مدارک

درصد

1

ایالات متحده آمریکا

1298

3.22%

12

کاستاریکا

211

0.52%

2

الجزایر

416

1.03%

13

غنا

194

0.48%

3

آرژانتین

398

0.98%

14

کرواسی

191

0.47%

4

استرالیا

397

0.98%

15

کوبا

179

0.44%

5

بنگلادش

291

0.72%

16

یونان

178

0.44%

6

بلژیک

290

0.71%

17

لهستان

178

0.44%

7

بوسنی

274

0.68%

189

دانمارک

176

0.43%

8

بوتسوانا

254

0.63%

19

هند

176

0.43%

9

برونئی

234

0.58%

20

اندونزی

175

0.41%

10

بلغارستان

232

0.57%

21

ایران

74

0.18%

11

کلمبیا

230

0.55%

22

مصر

74

0.18%

    همانطور که در جدول شماره (3) مشاهده می‌گردد، در بین کل کشورهای ارائه‌دهنده آموزش از دور، کشورهای آمریکا، الجزایر، آرژانتین، استرالیا و بنگلادش به‌ترتیب با 1298، 416، 398، 397 291 رکورد از انواع مدارک نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی Web of Science در رتبه­های اول تا پنجم قرار دارند. کشور ایران نیز با 74 مدرک در طول بازه‌های زمانی مورد مطالعه، در رتبه بیست و یکم از نظر تعداد مدرک نمایه شده در این پایگاه علمی قرار دارد.

سؤال (3): زوج­های هم­نویسندگان برتر حوزه آموزش از دور چه کسانی هستند؟

   جدول ذیل، مشارکت­پذیرترین پژوهشگران آموزش از دور را نشان می­دهد که طی آن، تمایل پژوهشگران به تشکیل زوج­های هم­تألیفی در طول زمان مورد بررسی قرار می­گیرد. همان‌طور که قابل ‌مشاهده است، پژوهشگران برتر بیشترین میزان هم­تألیفی را با یکدیگر به ثبت رسانده­اند.

جدول (4): برترین زوج­های هم­تألیفی پژوهشگران حوزه آموزش از دور در پایگاه ISI

ردیف

 

زوج استناد شونده

 

تعداد هم­تألیفی

1

 

Liu j *** Chen h

 

28

2

 

Chen y*** Chang c

 

23

3

 

Li z***Chen j

 

22

4

 

Chen x*** Chen j

 

22

5

 

Chen j*** Chen h

 

21

6

 

Chen t*** Zhu y

 

20

7

 

Liu b*** Chen j

 

17

8

 

Li H*** Chen h

 

16

9

 

LI Q*** Zhang z

 

14

10

 

LIU H*** Li j

 

11

    از منظر زوج هم­نویسنده­های برتر، زوج (Liu J ** Chen H) با تعداد 28 هم­تألیفی، مشارکت­پذیرترین پژوهشگران این حوزه بوده­اند. زوج­های دیگر به ترتیب (Chen Y ** Chang C) با 23 مورد همکاری، زوج­های (Li Z ** Chen J) و (Chen X ** Chen J) با 22 هم­تألیفی و سرانجام زوج (Chen J ** Chen H) با 21 مورد هم­تألیفی مشترک در رتبه­های دوم تا پنجم قرار دارند.

سؤال (4): شبکه هم­تألیفی کشورهای حوزه آموزش از دور چگونه است؟

    برای درک ساختار شبکه­ هم­تألیفی کشورها، باید مجموعه­ای از گره­ها (کشورها) و پیوندهای موجود در شبکة هم­تألیفی (روابط بین پژوهشگران این کشورها) را مورد ارزیابی قرار داد.

جدول (5): ساختار هم­بندی شبکه اجتماعی هم­تألیفی کشورها در حوزه آموزش از دور در پایگاه ISI

 

ردیف

 

بازه زمانی

سنجه­های شبکه

 

1992 تا 1998

 

1999 تا 2005

 

2006 تا 2012

1

 

تعداد گره­ها

 

95

 

120

 

152

2

 

تعداد پیوندها

 

653

 

1340

 

2435

3

 

تراکم شبکه

 

125/0

 

167/0

 

321/0

4

 

تعداد مؤلفه­ها (پاره­ها)

 

16

 

6

 

5

5

 

تعداد گره­ها در بزرگ‌ترین مؤلفه

 

45

 

124

 

132

6

 

نسبت گره­های مؤلفه اصلی به کل

 

716/0

 

937/0

 

966/0

7

 

میانگین طول مسیر در شبکه

 

391/1

 

588/1

 

50/2

8

 

انفکاک شبکه

 

490/0

 

123/0

 

068/0

9

 

ضریب خوشه­بندی

 

324/0

 

317/0

 

370/0

10

 

قطر شبکه

 

6

 

5

 

4

11

 

تمرکز شبکه

 

434/0

 

517/0

 

450/0

12

 

اتصال شبکه

 

456/0

 

873/0

 

929/0

    مطابق جدول (5)، شبکه هم­تألیفی حوزه آموزش از دور در پنجره زمانی اول از 95 گره و 653 پیوند، در بازه زمانی دوم از 120 گره و 1340 پیوند و در پنجره زمانی سوم از 152 گره و 2435 پیوند تشکیل شده است. ضریب خوشه­بندی به‌دست‌آمده برای بازه اول معادل 324/0، بازه دوم 317/0 و بازه سوم 37/0 است که این ضرایب نشان می­دهد که با احتمال نزدیک به 30 درصد، دو پژوهشگر (الف) و (ب) در آینده هم­تألیفی خواهند داشت. شاخص اتصال در شبکه بیانگر پیوستگی گره­ها به همدیگر است که در جدول فوق معادل 45/0 برای دوره اول، 87/0 برای دوره دوم و 92/0 برای دوره سوم است. این ضرایب بیانگر آن است که شبکه مذکور از انسجام بالایی برخوردار است. قطر شبکه معادل 6، 5 و 4 بدین معنی است که دورترین عامل­های شبکه برای اتصال به یکدیگر به 6، 5 و 4 گره یا واسطه نیاز دارند. سایر مؤلفه­ها در جدول آورده شده است.

 گراف ذیل شبکه هم­تألیفی پژوهشگران کشورهای مختلف را نمایش می­دهد که در آن، ضخامت خطوط بین کشورها حجم هم­تألیفی بین عامل­ها (کشورهای مختلف) را مشخص می­نماید. مطابق این شکل، میزان همکاری علمی پژوهشگران در کشورهای آمریکا، الجزایر، استرالیا و بوتسوانا با همتایان خود چشمگیر است. در این گراف، اندازه گره­ها نیز نشان‌دهنده مرکزیت رتبه کشورها در شبکه هم­تألیفی است.

 

شکل (1): نگاشت مؤلفه اصلی شبکه هم­تألیفی کشورها براساس مرکزیت رتبه

سؤال (5): برترین پژوهشگران حوزه آموزش از دور بر اساس سنجه­های مرکزیت چه کسانی هستند؟

برای پاسخ به این سؤال، ابتدا برترین پژوهشگران حوزه آموزش از دور در پایگاه اطلاعاتی Web of Science به تفکیک سنجه­های مرکزیت (رتبه، نزدیکی و بینابینی) مدنظر فریمن مورد ارزیابی قرار گرفته و رتبه­بندی می­شوند. دلیل انتخاب این شاخص‌ها برای مطالعه آن است که این سنجه­ها پراستفاده­ترین موارد برای تحلیل روابط در مطالعات پیشین بوده­اند. در نهایت شبکه هم­تألیفی پژوهشگران بر اساس سنجه مرکزیت رتبه مصوّرسازی می­گردد. این مصوّرسازی به درک بهتر مجموعه روابط و پیوندهای بین پژوهشگران کمک می­نماید.

 


جدول (6): بر­ترین محققان حوزه آموزش از راه دور براساس شاخص­های مرکزیت در پایگاه ISI

رتبه‌بندی براساس مرکزیت رتبه

 

رتبه‌بندی براساس مرکزیت نزدیکی

 

رتبه‌بندی بر اساس مرکزیت بینابینی

ردیف

نام پژوهشگران

مرکزیت

ردیف

نام پژوهشگران

نزدیکی

ردیف

نام پژوهشگران

بینابینی

1

Liu J

414

1

Chen T

332424/4

1

Chen H

23145/102321

2

Chen Y

411

2

Liu B

112122/4

2

Zhu Y

21143/92921

3

Dodson SC

401

3

Chen H

011124/4

3

Chen J

43145/82121

4

Chen X

378

4

Dodson SC

011121/4

4

Zhang Z

63142/72621

5

Chen J

354

5

Chen J

011111/4

5

Li J

23142/62521

6

Wang L

341

6

Chang C

715012/3

6

Chen T

20102/52221

7

Zhang J

337

7

Koontz NA

700024/3

7

Chen T

00042/50021

8

Koontz NA

306

8

Frank MS

015864/3

8

Okamoto

23890/42931

9

Hwang GJ

284

9

Zhou DX

846260/2

9

Tulsky

29149/39991

10

Frank MS

246

10

Chen Y

809652/2

10

Zhou DX

03677/37521
                       

 

 

    جدول شماره (6) محققان برتر آموزش از دور را بر اساس شاخصهای‌ مرکزیت نشان می­دهد. مطابق جدول، در مرکزیت رتبه Liu, J با نمره­ی 414، Chen, Y با نمره­ی 411 وDodson, SC  با نمره­ی 401 برترین رتبه­ها را به خود اختصاص داده­اند؛ بدین معنی که تأثیرگذاری بیشتری بر سایر عامل­ها در جریان انتقال دانش دارند. همچنین این افراد کانون همکاری بوده­ و مرجع به حساب می­آیند. از منظر مرکزیت نزدیکی، Chen, T با نمره­ 332424/4، Liu, B با نمره 112122/4 و Chen, H با نمره 011124/4 بالاترین رتبه مرکزیت را دارند؛ لذا این افراد به تمامی محققان شبکه نزدیک‌تر بوده و با طول مسیر کوتاه‌تری توسط دیگر گره­ها در دسترس­ هستند. در مرکزیت بینابینی، Chen, H با نمره 23145/102321، Zhu, Y با نمره 21143/92921 و Chen, J نیز با نمره 43145/82121 در رتبه­های اول تا سوم قرار دارند؛ بدین مفهوم که این محققان با قرارگیری در کوتاه‌ترین مسیر بین همه­ گره­ها، نقش میانجی را در ارتباطات علمی ایفا می­نمایند.

    سرانجام گراف ذیل شبکه هم­تألیفی پژوهشگران برتر را نمایش می­دهد که در این گراف ضخامت خطوط، حجم همکاری علمی میان پژوهشگران را نمایش می­دهد. همانطور که به‌ وضوح قابل ‌مشاهده است، میزان هم­تألیفی در بین افرادی چون ;Liu, J ;Chen Y ;Dodson SC Chen X و Chen J چشمگیرتر از سایرین بوده و در جایگاه مرکزی­تری قرار گرفته­اند. در این گراف، اندازه گره­ها نیز نشان‌دهنده مرکزیت رتبه پژوهشگران در شبکه هم­تألیفی است.

 

 

شکل (2): نگاشت مؤلفه اصلی شبکه هم­تألیفی پژوهشگران بر اساس مرکزیت رتبه

سؤال (6): آیا بین نمره­های مرکزیت پژوهشگران حوزه آموزش از راه دور و بهره­وری آنها رابطه معنی­داری وجود دارد؟

برای بررسی فرضیه فوق از روش همبستگی پیرسون استفاده شده است. نسبت معنادار R نشانگر ارتباط معنی­دار بین مرکزیت رتبه (788/0) و مرکزیت بینابینی (738/0) با بهره­وری پژوهشگران است. در ادامه و به‌ منظور بررسی دقیق­تر رابطه و تعیین سهم هر یک از متغیرهای پیش­بین در تبیین متغیر ملاک، از روش تحلیل رگرسیون گام‌به‌گام استفاده شد. در هر مرحله به علت تعدد متغیرهای پیش­بین، فرض خطی بودن چندگانه برای سنجش استقلال متغیرهای پیش­بین بررسی شد. میانگین شاخص تحمل متغیرها برای مرحله­ی اول و دوم به ترتیب حداقل 81/0 و 92/0 و شاخص عامل تورم واریانس به ترتیب حداقل 2/1 و 07/1 محاسبه گردید. لذا متغیرهای پیش­بین از یکدیگر مستقل بوده و خطی بودن چندگانه اتفاق نیافتاده است. ادامه تحلیل در دو مرحله انجام گردید؛ ابتدا «مرکزیت رتبه» و سپس «مرکزیت بینابینی» وارد تحلیل شد:

جدول (7): نتایج آزمون رگرسیون گام‌به‌گام پیش­بینی رابطه نمره­های مرکزیت و بهره­وری پژوهشگران

مدل

متغیر

B

Beta

T

R

R2

D-W

مقدار افزوده شده به R2

سطح معنی‌داری

1

ثابت

008/16

-

431/18

788/0

620/0

087/2

-

00/0

مرکزیت رتبه

311/0

735/0

628/23

2

ثابت

946/14

-

245/18

738/0

544/0

 

018/0

00/0

مرکزیت رتبه

232/0

654/0

308/18

مرکزیت بینابینی

023/0

232/0

372/4
                     

    مطابق جدول از بین عوامل سه­گانه متغیرهای پیش­بین، مرکزیت­های رتبه و بینابینی توان لازم برای ورود به معادله رگرسیونی را دارا هستند. بررسی نتایج نشانگر آن است که بین مرکزیت رتبه و مرکزیت بینابینی با بهره­وری علمی پژوهشگران در سطح معنی­داری 00/0 همبستگی بالایی به ترتیب (R= 0.788) و (R= 0.738) وجود دارد. یعنی هر چه رتبه پژوهشگران در مرکزیت­های فوق بالاتر باشد، بهره­وری آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود؛ لذا فرضیه پژوهش تأیید می­گردد. همچنین بین نمره­های مرکزیت نزدیکی با بهره­وری پژوهشگران رابطه معنی­داری مشاهده نشد.

    مقدار ضریب تعیین (R2) مبیّن آن است که مجموع مرکزیت­های رتبه و بینابینی 54 درصد از مجموع تغییرپذیری متغیر ملاک را تبیین می­نمایند. به عبارتی، 54 درصد از مجموع تغییرات متغیر ملاک به تغییرات متغیر­های پیش­بین منوط است. مطابق ضرایب B، مابه­ازای افزایش یک نمره مرکزیت رتبه پژوهشگران، معادل 232/0 نمره و مابه­ازای افزایش یک نمره مرکزیت بینابینی، معادل 023/0 نمره به بهر­ه­وری علمی محققان افزوده می­شود.

سؤال (7): آیا بین نمره­های مرکزیت و میزان کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از راه دور رابطه معنی­داری وجود دارد؟

    تحلیل این فرضیه با روش همبستگی پیرسون مبیّن رابطه معنی­دار بین کارآیی پژوهشگران با سنجه­های مرکزیت رتبه (794/0) و مرکزیت بینابینی (748/0) است. اما کارآیی با مرکزیت نزدیکی رابطه معنی­داری ندارد. در ادامه و به‌ منظور تعیین سهم هر یک از متغیرهای پیش­بین در تبیین متغیر ملاک از روش تحلیل رگرسیون گام‌به‌گام استفاده گردید. (جدول 8).

جدول (8): نتایج آزمون رگرسیون پیش­بینی رابطه بین نمره­های مرکزیت و کارآیی پژوهشگران

مدل

متغیرها

B

Beta

T

R

R2

D-W

مقدار افزوده شده به R2

سطح معنی‌داری

1

ثابت

021/14

-

951/7

794/0

630/0

151/2

-

00/0

مرکزیت رتبه

255/0

766/0

478/21

2

ثابت

441/13

-

245/8

748/0

491/

016/0

00/0

مرکزیت رتبه

242/12

654/0

308/18

مرکزیت بینابینی

043/0

181/0

231/5

    با عنایت به نتایج فوق، «مرکزیت رتبه» به ‌عنوان اولین و «مرکزیت بینابینی» به‌ عنوان دومین متغیر پیش­بین وارد معادله رگرسیونی شده است. نتایج نشانگر آن است که بین مرکزیت­های رتبه و بینابینی با کارآیی پژوهشگران در سطح معنی­داری 00/0 همبستگی بالایی وجود دارد؛ به ترتیب با (R= 0.794) و (R= 0.701). یعنی هر چقدر رتبه پژوهشگران در مرکزیت بالاتر باشد، تعداد استناد به آثار آنان (کارآیی) نیز بیشتر خواهد بود. لذا، فرضیه پژوهش تأیید می­گردد. بین نمره­های مرکزیت نزدیکی با کارآیی پژوهشگران نیز رابطه معنی­داری مشاهده نشد.

    مقدار ضریب تعیین (R2) نشان می­دهد که مجموع دو متغیر پیش­بین حدود 50 درصد از مجموع تغییرپذیری متغیر کارآیی پژوهشگران را تبیین می­نمایند. ضرایب B معادله رگرسیون نیز نشانگر آن است که مابه­ازای افزایش یک نمره مرکزیت رتبه، معادل 242/12 نمره و مابه­ازای افزایش یک نمره مرکزیت بینابینی معادل 043/0 نمره به میزان کارآیی پژوهشگران افزوده می­شود.

بحث و نتیجه­گیری

نظام آموزش از دور به ‌عنوان یکی از مهمترین سیستم­های آموزشی در پاسخگویی به نیازهای منعطف جوامع نوین، با تغییر راهبردها و ساختارهای آموزش سنتی بستر نوینی برای تبدیل یادگیرندگان به عنصری مستقل در محیط تدریس و یادگیری فراهم می­­نماید. در این راستا، مطالعه­ نظام­مند هم­تألیفی پژوهشگران در این سیستم و ارتباط آن با بهره­وری و کارآیی پژوهشگران با فنون علم­سنجی موضوعی است که پژوهش حاضر در پی مطالعه آن بوده است.

    یافته­ها از تغییر عادات انتشاراتی پژوهشگران و رشد تصاعدی هم­تألیفی و روند نزولی تک­نویسی مقالات حکایت دارد. پژوهشهای (Abbasi, 2011; Popp et al., 2018) نیز نتایج مشابهی را گزارش کرده­اند. همچنین به‌ترتیب Liu, J، Chen, Y و Dodson, SC، بیشترین میزان تولیدات علمی را دارا هستند. رتبه بالای پژوهشگران بدین معنی است که این افراد ضمن برخورداری از نفوذ اجتماعی، با تأثیرگذاری بر عامل­های شبکه بر جریان تسهیم دانش در میان اعضاء نقش مؤثری ایفا می­نمایند. به لحاظ تعداد استنادات نیز، Chen, Y، Dodson, SC و Liu, B کارآترین پژوهشگران هستند. به‌علاوه کشورهای ایالات متحده آمریکا، الجزایر، آرژانتین، استرالیا بیشترین میزان تولیدات علمی بین­المللی نمایه شده در پایگاه ISI را دارند. کشور ایران نیز با 74 مدرک نمایه شده در طول بازه‌های زمانی مدنظر پژوهش، در رتبه بیست و یکم از نظر تعداد مدرک نمایه شده در این پایگاه قرار دارد که از دیدگاه نگارندگان، این رتبه باید هر چه سریع‌تر ترمیم گردد.

    در مرکزیت رتبه افرادی چون Liu, J ، Chen, Y و Li, Z برترین رتبه­ها را دارند. رتبه بالای پژوهشگران اولاً حاکی از آن است که این پژوهشگران با بیشترین میزان تولید آثار، نقش­آفرینی فعال­تری در شبکه دارند. دوم اینکه این افراد کنترل جریان انتقال اطلاعات در میان اعضای شبکه را در دست دارند. از منظر مرکزیت نزدیکی، Chen, T، Liu, B و Chen, H در صدر فهرست قرار دارند؛ این افراد به تمامی پژوهشگران دیگر شبکه هم­تألیفی حوزه آموزش از دور نزدیک‌تر هستند. در مرکزیت بینابینی نیز، Chen, H، Zhu, Y و Chen, J در رتبه­های اول تا سوم قرار دارند. رتبه بالاتر پژوهشگران در این مرکزیت بدین معنی است که پژوهشگران مذکور نقاط واسط بین پژوهشگران در شبکه هستند. به عبارت بهتر با ایفای نقش میانجی بین گره­ها، شبکه­ی هم­تألیفی آموزش از دور را منسجم نگه داشته و به‌مثابه یک پل ارتباطی، اعضای شبکه را به هم متصل می­نمایند. نتایج کلی حاکی از آن است که هرچند در رتبه­های پژوهشگران برتر این حوزه علمی تغییراتی وجود دارد، اما پژوهشگران مرکزی در هر سه شاخص، موقعیت خود را حفظ کرده­اند.

    بررسی رابطه بین سنجه­های مرکزیت شبکه هم­تألیفی و بهره­وری علمی نیز نشان داد که همبستگی بالایی بین مرکزیت رتبه و بینابینی با بهره­وری علمی پژوهشگران وجود دارد. بدین معنی که هر چقدر رتبه پژوهشگران در مرکزیت رتبه بالاتر باشد، بهره­وری آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود. این نتیجه با یافته­های (Soheili et al., 2015; Hasanzadeh et al., 2018) هم­راستا است. از طرفی بین نمره­های مرکزیت نزدیکی با بهره­وری پژوهشگران رابطه معنی­داری مشاهده نشد. به زعم (Erfanmanesh et al., 2014)، بالا بودن نمره مرکزیت نزدیکی پژوهشگری در شبکه الزاماً به معنای بالا بودن اثرگذاری علمی آن پژوهشگر نیست و ممکن است فردی صرفاً به دلیل هم­تألیفی با افراد شاخص در شبکه، دارای رتبه نزدیکی بالایی باشد. همچنین بین مرکزیت رتبه و مرکزیت بینابینی با کارآیی پژوهشگران حوزه آموزش از دور نیز رابطه معنی­داری مشاهده گردید. این رابطه در مطالعات (Besancenot et al., 2017; Sadatmoosavi, 2018) نیز تأیید گردیده است.

    در یک جمع­بندی کلی، تطبیق نتایج تحقیق حاضر با مطالعات پیشین آشکار می­سازد که پژوهشگرانی دارای قدرت اجتماعی هستند که نمره مرکزیت بالاتری کسب نموده­اند. دلیل برتری این محققان آن است که با مشارکت در هم­تألیفی با گروه‌های قوی­تر، امکان بیشتری برای ارتباط با دیگران در اختیار اعضای شبکه قرار می­دهند. این محققان، جایگزین­های بیشتری نسبت به سایر عامل­های شبکه در اختیار داشته و به دلیل این انتخاب­ها، از استقلال بیشتری نیز برخوردار هستند (Sohieli,et al, 2015). همچنین در بسیاری از ریزحوزه­ها مانند افزایش تمایل به هم­تألیفی، افزایش تعداد مدارک نمایه شده و همبستگی بین نمره­های مرکزیت با بهره­وری علمی و کارآیی پژوهشگران هم­راستایی وجود دارد که این امر تبیین یافته­ها توسط نگارندگان را تسهیل نموده است. گستردگی محدوده زمانی و جغرافیایی و عدم اعمال محدودیت زبانی، بدیع بودن و بین‌رشته‌ای بودن تکنیک مورد استفاده به معنی کاربست روش تحلیل شبکه­های اجتماعی (SNA) در حوزه آموزش از دور از مزایایی هستند که پژوهش حاضر از آن‌ها منتفع شده است. البته تازگی کاربرد تکنیک تحلیل شبکه­های اجتماعی در حوزه آموزش از دور، مستلزم صرف زمان زیاد مطالعه منابع در جهت آشنایی با آن بوده و در تعریف و حدودیابی مسئله پژوهش، در بازیابی داده­ها از پایگاه اطلاعاتی، در تجزیه ‌و تحلیل داده­ها و در تبیین نتایج محدودیت­هایی را بر محققان اعمال نموده است.

    همسو با نتایج تحقیق، پیشنهاد می­گردد: پژوهشگران علوم تربیتی توجه ویژه­ای به تحقیقات بین­رشته­ای مبذول و با تکنیک­های کتاب­سنجی جنبه­های مختلف این حوزه را مورد مداقه قرار دهند. نگاشت نقشه علمی ریزحوزه­های آموزش از دور می­تواند حیطه پژوهشی جذاب و بدیعی برای پژوهشگران باشد. همچنین با عنایت به پایین بودن ضریب ارتباط پژوهشگران (حدود 32 درصد)، لازم است بستر مساعدی در جهت ترغیب محققان به تعاملات علمی و تشکیل گروه‌های تحقیقاتی فراهم گردد. پیشنهاد می­شود پژوهشگران ایرانی با محققانی همکاری نمایند که از مرکزیت بالایی برخوردار هستند. از آنجا ‌که مقالات این پژوهشگران توسط محققان زیادی مورد استناد قرار می­گیرد، در تسریع رشد علمی آنان حیاتی خواهد بود. به محققان توصیه می­شود روابط بین راهبردهای هم­تألیفی مورد استفاده محققان با بهره­وری علمی و کارآیی پژوهشگران را مورد مطالعه قرار دهند. مطالعه سرمایة اجتماعی ایجاد شده از طریق شبکه­های هم­تألیفی، بستر نوین دیگری برای مطالعه است. تمامی این فعالیت‌ها در نهایت در انتشار آثار در پایگاه­های علمی معتبر و ترمیم رتبه ایران در این حوزه علمی مؤثر خواهد بود.


[1]. Distance Education

[2]. Publishing Habits

[3]. Scientometric

[4]. Collaboration

[5]. Cognitive Synergy

[6]. Scientific Productivity

[7]. Performance

[8]. Research Impact

[9]. Citation

[10]. Co-Authorship Network

[11]. Social network

[12]. Citation Network

[13]. Information Science Network

[14]. Networks of Scientific Papers

[15]. Social Capital

[16]. Hubs

[17]. Social Influence

[18]. Social Network Analysis (SNA)

[19]. Graph Nodes

[20]. Graph Edges

[21]. Star Author

[22]. Degree Centrality

[23]. Closeness Centrality

[24]. Betweenness Centrality

[25]. Micro Level

[26]. Middle, Independent, Bridging, Complex, Bonding & Dyadic

[27]. University of Kentucky

[28]. Food Policy

[29]. Unknown Actors

مراجع

Abbasi, A., & Altmann, J. (2011). “On the correlation between research performance and social network analysis measures applied to research collaboration networks”, 44th annual Hawaii international conference on system sciences.

Acedo, F.J., Barroso, C., Casanueva, C., & Gala, J.L. (2006). Co-authorship in management and organizational Studies: An empirical and network analysis. Journal of Management Studies, 43(5), 957-983.

Arkorful, V., & Abaidoo, N. (2015). The role of e-learning, advantages and disadvantages of its adoption in higher education. Instructional Technology, 12(1), 29-77.

Bashokooh, A, & Jafarzadeh, M.R. (2018). Analysis of the state of barriers to the use of educational tools and technologies in Iran's electronic higher education system, Journal of Research in Educational Systems, 12(42): 97-120. . [In Persian]

Besancenot, D., Huynh, K., & Serranito, F. (2017). Co-authorship and research productivity in economics: Assessing the assortative matching hypothesis, Journal of Economic Modelling, article in press.

Bornmann L., Mutz R., & Daniel H.D. (2008). “Are there better indices for evaluation purposes than the h index? A comparison of nine different variants of the h index using data from biomedicine”, Journal of the American Society for Infor­mation Science and Technology, 59(5): 70-83.

Bozeman, B., & Lee, S. (2003). The impact of research collaboration on scientific productivity. Paper prepared for presentation at the Annual Meeting of the American Association for the Advancement of Science, Denver, Colorado February, Retrieved from gtresearchnews.gatech.edu/newsrelease/Collab.pdf.

Brandão, M.A., & Moro, M.M. (2017). The strength of co-authorship ties through different topological properties, Journal of Brazilian Computer Society, 23:5-18.

Cabanac, G., Hubert, G., & Milard, B. (2015). Academic careers in Computer Science: Continuance and transience of co-authorships. Scientometrics, 102, 135–150.

Cheng, B. (2006). Using social network analyses to investigate potential bias in editorial peer review in core journals of Comparative/International Education. PhD Dissertation, Brigham Young University.

Cuellar, M.J., Vidgen, R., Takeda, H., & Truex, D. (2016). Ideational influence, connectedness, and venue representation: Making an assessment of scholarly capital. Journal of the Associ-ation for Information Systems, 17(1): 1-15.

Erfanmanesh, M., Rohani, V. A., & Abrizah, A. (2014). Co-authorship network of scientometrics research collaboration. Malaysian Journal of Library & Information Science. 17(3): 73-93

Ganbari, S., & Soltanzadeh, V. (2018). Improving the Quality of Teaching in the Light of the Evaluation of Professors: Reflectively on Students' Perspective, Journal of Research in Teaching, 6(2): 15-31. [In Persian]

Gazni, A., Didegah, F. (2011). Investigating different types of research collaboration and citation impact: A case study of Harvard University’s publications. Scientometrics, 87, 251–265.

Hasanzadeh, P., esfandyari, A., Soheili, F., & Moosavi, CH. A. (2018). Co-Authorship and Relationship Between Social Infiltrate and Extent of Performance and Productivity of the Researchers, Scientometric, in Press. [In Persian]

Fagan, F.. Katherine S.. Eddens., Dolly, J., Nathan L., Vanderford., Heidi Weiss., & Justin S. Levens. (2018). Assessing Research Collaboration through Co-authorship Network Analysis, Journal of Research Administration, 49 (1): 76-99.

Freeman, L. C. (1979). Centrality in social networks: Conceptual clarification. Social Networks, 1(3), 215-239.

Kumar, S., & Ratnavelu, K. (2016). Perception of scholars in the field of economic on coauthorship associations: evidence an international survey. Plos One, 11(6): 1–18.

Kuzhabekova, A. (2011). Impact of Co-Authorship Strategies on Research Productivity: a Social-Network Analysis on Publication in RUSSIAN Cardiology, A Dissertation Submitted to the faculty of the Graduate School of the University of Minnesota.

Luna, JEO., Revoredo, K., & Cozman, F.G. (2013). Link prediction using a probabilistic description logic. J Braz Comput Soc,19(108): 15-30.

McKether,W.L., & Friese, S. (2015). Qualitative social network analysis with ATLAS. Ti Increasing Power In A Black Community. In Proceedings of the ATLAS.ti User Conference 2015, Berlin, Germany, 29–31 August.

Milojevic, S. (2009). Big Science, Nano Science?: Mapping the Evolution and Socio-Cognitive Structure of Nanoscience/Nanotechnology Using Mixed Methods: ProQuest LLC. 789 East Eisenhower Parkway, PO Box 1346.

Mobser Maleki, S., &Kian, M. (2018). The Effect of Flipped Learning Method on Learning on Vocational Technology Courses, Journal of Research in Teaching, 6(2): 1-14. [In Persian]

Mohammadian S,, & Vaziri E. (2018). Analysis and Visualization of Scientific Collaboration of Iran Universities of Medical Sciences Using Social Network Analysis Metrics Based on Web of Science Database, Journal ofPayavard Salamat, 11(1): 43-56. [In Persian]

Newman, M.E.J. (2004). “Co-authorship networks and patterns of scientific collaboration”, PNAS, 101 (Suppl_1), 5200–05.

Newman, M. (2010). Networks: An Introduction; Oxford University Press: Oxford, UK.

Noche Nasar, H.R., Shams Moorkani, Gh., & Ghanei Rad, M.A. (2018). Analysis of the Co-Authorship Social Netork of Forign Papers in Educational Science, in Press. [In Persian]

Parreira, M.R., Machado, K.B., Logares, R., Diniz-Filho, J.A.F., & Nabout, J.C. (2017). The roles of geographic distance and socioeconomic factors on international collaboration ecologists. Scientometrics, 113, 1539–1550.

Popp, J., Balogh, p., Oláh, j.,I Kot, s., Rákos, m. H., & Lengyel, P. (2018). Social Network Analysis of Scientific Articles Published by Food Policy, Sustainability, 10(577): 1-22.

Qi, X., Fuller, E., Wu, Q., Wu, Y., & Zhang, C.Q. (2012). Laplacian centrality: A new centrality measure for weighted networks. Inf. Sci, 194, 240–253.

Racherla, P., & Hu, C. (2010). A social network perspective of tourism research collaboration. Annals of Tourism Research, 37(4), 1012-1034.

Reingewertz, Y., & Lutmar, C. (2018). Academic in-group bias: An empirical examination of the link between author and journal. Informetr, 12, 74–86.

Sadatmoosavi, A., Nooshinfard, F., & Hariri, N. (2018). “Does the superior position of countries in co-authorship networks lead to their high citation performance in the field of nuclear science and technology?” Malaysian Journal of Library and Infor­mation Science, 23 (1), 51-65

Samitasa, A., & Kampourisb, E. (2017). Empirical investigation of co-authorship in the field of finance: A network perspective Aristeidis, International Review of Financial Analysis, xxx (xxxx) xxx–xxx, in Press.

Soheili, F., & Mansoori, A. (2014). The Analysis of the Iranian Chemistry co-Authorship Network using Centrality Measure, Journal of Studies in Library and Information Science, 13(21): 89-106. [In Persian]

Soheili, F., Cheshme Sohrabi, M., & Atashpaykar, S. (2015). Co-authorship network analysis of Iranian medical science researchers: A social network analysis, Caspian Journal of Scientometric, 2(1): 24-32. [In Persian]

Soheili, F., Khademi, R., & Mansoori, A. (2015). Correlation between Impact Factor & productivity with Centrality measures in journals of Information science, international journal of Information and management. 13(1): 21-38.

Tajedini, O., Ghazizade, A., & Sadatmoosavi, A. (2018). Identifying the Effects of Co-authorship Strategies on the Citation-based Performance of Scholars: A Social Networks Analysis, Journal of Scientometric Res, 7(1):19-28.

Vanderelst, D. (2015). Social Network Analysis As a Tool for Research Policy. PLoS Negl Trop Dis, 9(12): e0004266.

Van Noorden, R. (2010). Metrics: A profusion of measures. Nature, 465: 864–866.

Vieira, E.S., & Gomes, J.A. (2010). Citations to scientific articles: Its distribution and dependence on the article features. J. Informetr, 4(1): 1–13.

Whitley, B.E., Kite, M.E., & Adams, H.L. (2014). Principles of Research in Behavioral Science; Routledge: New York, NY, USA; London, UK, 2013, ISBN 10 0415879280.

Zhao, Y., & Zhao, R. (2016). An evolutionary analysis of collaboration networks in scientometrics. Scientometrics, 107, 759–772. Top of Form

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 796
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 432


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب